درياچه اروميه اگر چه يک اکوسيستم آبي به نظر مي آيد اما يک پارک طبيعي و اکوسيستم زيستي- جانوري منحصر به فرد و تالاب بين المللي با حداقل ۱۰۰جزيره کوچک و بزرگ است و کاهش بارندگي و خشکسالي هاي پياپي طي سال هاي اخير اکثر جزاير آن را به شوره زار تبديل کرده و حيات انواع جانوران آبزي و کنار آبزي را نيز به خطر انداخته است.
به ادعاي کارشناسان محيط زيست طي سال هاي اخير به دليل تشديد بحران درياچه اروميه از تخم گذاري پرندگان به ويژه فلامينگو در جزاير خبري نيست و از نظر آمار ۸۰درصد جمعيت تخم گذار فلامينگوها در حال حاضر در جزاير اروميه ديده نمي شوند.بحران آب در جزاير اين درياچه کانون حيات جانوراني چون گوزن زرد، قوچ و ميش را نيز تحت تاثير قرار داده و کار به جايي رسيده است که در ماه هاي اخير گردشگران اندک اين پارک ملي با بردن آب شرب به کمک اين جانوران شتافتند و متوليان هم دست به کار شدند تا جلوي مرگ و مير جانوران را بگيرند و بقاي حيات آن ها را تحت هر شرايطي تضمين کنند.

بزرگ ترين آبگير آسياي غربي
پارک ملي و درياچه اروميه بين ۲استان آذربايجان غربي و شرقي در ميان حوضه آبريز ۳استان آذربايجان غربي، آذربايجان شرقي و کردستان قرار دارد.اين درياچه بزرگ ترين آبگير در منطقه آسياي غربي است که از نظر قدمت به دوران دوم زمين شناسي باز مي گردد. ارتفاع آن از سطح درياي آزاد هزارو۲۷۸متر و بلندترين نقطه آن زرزا داراي ارتفاع هزارو۶۰۰متر است.طول درياچه ۱۳۰تا۱۴۰ کيلومتر است و عرض آن در پهن ترين قسمت ۵۸کيلومتر و در کم عرض ترين قسمت در شمال غربي به ۱۵کيلومتر مي رسد. اين پارک ۲محيط آبي و خشکي و حدود ۱۰۲جزيره کوچک و بزرگ دارد که جزيره کبودان، اشک و اسپير به صورت صخره اي از مهم ترين جزيره هاي اين پارک ملي است.
اين جزيره ها در جنوب درياچه به سبب زاد و ولد پرندگان مختلفي مانند فلامينگو و پليکان و جانوراني مانند گوزن وقوچ و ميش داراي اهميت زيست محيطي زيادي است.درياچه اروميه محل زيست پرندگان مهاجر است که اين پرندگان به ۲دسته تقسيم مي شوند، عده اي در سيبري زاد و ولد مي کنند و براي جوجه آوري به درياچه مي آيند و تعدادي ديگر در درياچه توليد مثل مي کنند که اين وقايع در طول سال با پرندگان «زمستان گذر» و «تابستان گذر» رخ مي دهد.درياچه اروميه با وجود سردي هوا به علت غلظت نمک در آب يخ نمي زند و به اين ترتيب امکان تغذيه پرندگان از سخت پوستان درياچه فراهم مي شود.همچنين جزاير درياچه اروميه داراي آب و هواي مناسب و بارش باران است. بررسي ها نشان مي دهد جزيره اشک نيز آب و هواي مناسبي داشته و قابليت زيست گونه هاي در حال احيا را دارد.از اين رو جزيره اشک براي احياي جمعيت گوزن زرد ايراني در نظر گرفته شد.
در حال حاضر درياچه اروميه داراي جزايري است که تعدادي از آن ها زيستگاه حيوانات حفاظت شده مي باشد. خشکسالي اخير موجب کاهش ميزان آب اين درياچه شد و اثرات منفي بر زيستگاه حيوانات اين جزاير نيز داشت.معاون محيط طبيعي اداره کل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي در گفت وگو با «خراسان» درباره جزاير موجود در درياچه اروميه گفت: در اين درياچه حدود ۱۰۲جزيره بزرگ و کوچک وجود دارد که مهم ترين آن ها ۵جزيره کبودان، اشک، اسپير، آرزو و جزاير ۹گانه (۹جزيره يا تپه است و در حال حاضر به هم متصل هستند) نيز مساحت بيشتري در مقايسه با ديگر جزاير دارند.

جزيره کبودان
مهندس حميد رعناقد گفت: در جزيره کبودان قوچ و ميش از نژاد ارمني يا گوسفند وحشي داريم.سابقه اين حيوانات به سال هاي ۱۲۹۰، حدود ۱۰۰سال پيش برمي گردد که توسط حکام شهرهاي اطراف اروميه به لحاظ خشکسالي، آب درياچه اروميه و همچنين چشمه هاي موجود در اين جزيره در اين منطقه رهاسازي شد.
در سال۱۳۴۶، حدود ۵۰سال بعد با اعلام درياچه اروميه و جزاير داخل آن به عنوان منطقه حفاظت شده، شکار در اين مناطق ممنوع شد.سال۵۴ درياچه اروميه به پارک ملي و سال۵۵ به ذخيره گاه زيست محيطي درياچه اروميه تبديل شد.
از سال۵۴ هم هرگونه شکار و هر نوع استفاده از مراتع اطراف درياچه اروميه در اين جزيره ممنوع شد.وي افزود: در حال حاضر در اين جزيره هزارو۴۰۰راس قوچ و ميش از نژاد ارمني داريم.۲دهنه چشمه آب شيرين به نام هاي کهريز و دامداما وجود دارد که اين ۲چشمه منبع تامين کننده آب شيرين جزيره براي استفاده موجودات داخل جزيره است.

جزيره اشک
اين جزيره حدود ۲هزارو۳۰۰هکتار مساحت دارد و بعد از جزيره کبودان دومين جزيره به لحاظ مساحت است.همچنين داراي يک دهنه چشمه آب شيرين و آب انبارهايي است که توسط آن ها آب باران جمع آوري مي شود و اين آب انبارها و چشمه منبع تامين کننده آب شيرين جزيره است.پوشش جانوري نيز در جزيره گوزن زرد است.سابقه حضور اين گوزن هاي زرد در جزيره به سال هاي ۶۵-۵۶ برمي گردد.در مدت اين ۱۰سال حدود ۵۲راس گوزن زرد از دشت ناز ساري زنده گيري و در اين جزيره رهاسازي شد.
مهندس رعناقد افزود: اين جزيره متفاوت از ديگر جزيره هاي داخل درياچه است. چرا که پوشش گياهي اين منطقه با ساختار جنگلي داراي پسته، بنه وحشي و بادام وحشي است و گوزن هاي زرد از آن ها تغذيه مي کنند.
با توجه به تعداد زياد گوزن ها و نيز طرح ها و يا سياست هاي سازمان مبني بر احياي زيستگاه هاي تخريب شده مانند خوزستان، ايلام و... در سال هاي گذشته حدود ۸۰ راس در جزيره اشک زنده گيري و در مناطق متعدد از جمله مناطق حفاظتي دز و کرخه در استان خوزستان و همچنين زيستگاه هاي استان ايلام رها شدند.
در حال حاضر حدود ۲۸۰ تا ۳۰۰ راس گوزن زرد در جزيره داريم و وضعيت اين گوزن ها با توجه به پايين رفتن آب درياچه رضايت بخش است.وي افزود: پايين رفتن آب درياچه دليل بحراني بودن وضعيت جزاير نيست. در اين جزيره پوشش گياهي خوب و بارندگي هايي را داشته ايم و قبل از بارندگي ها هم طرح انتقال آب شيرين به جزيره انجام شد. در حال حاضر هم طرح انتقال آب از سواحل غربي در طول ۲۰کيلومتري جزيره را در سال جاري در دست اجرا داريم.


تاثير کم آبي درياچه اروميه روي دو جزيره کبودان و اشک
معاون محيط طبيعي اداره کل سازمان حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي گفت: با توجه به بارندگي هايي که در جزيره داشتيم در حال حاضر مشکل کمبود آب نداريم و بارندگي هاي اخير مشکل کم آبي جزيره اشک را رفع کرده است.رعناقد افزود: مساحت درياچه اروميه ۵۷۰ هزار هکتار است که ۶۰درصد آن يعني چيزي حدود ۳۳۰ هزار هکتار تبديل به نمک شده است. کم شدن آب درياچه تاثير بسيار زيادي روي فلامينگوها و پرندگان درياچه گذاشته اما ۲ جزيره اشک و کبودان چندان تحت تاثير کم آبي درياچه قرار نگرفته است.
با کم شدن آب درياچه، مساحت آبي کم شده و غلظت درياچه بالا مي رود در نتيجه جزاير ۹ گانه به هم متصل و منطقه زيستي محل زاد و ولد پرندگان مختل مي شود. کم شدن سطح تراز آب درياچه اروميه اثر معني داري بر زيستگاه پرندگان گذاشته است. پرندگان به طور مستقيم از نظر تغذيه وابسته به آب درياچه بودند اما نمي شود گفت کم شدن آب درياچه روي ۲ جزيره اشک و کبودان تاثير مستقيم مي گذارد چرا که حيات وحش اين جزاير به پوشش گياهي و آب موجود در اين مناطق بستگي دارد. پوشش گياهي در منطقه وجود دارد و تامين آب هم از طريق چشمه و بارندگي انجام مي شود و در صورت کمبود آب آن را انتقال مي دهيم. با توجه به اين که ما طرح انتقال دايمي آب را نيز در دست اجرا داريم.

نقش درياچه اروميه در حفظ گونه هاي جانوري
در سال ۱۳۳۵ تصور مي شد گونه گوزن زرد در ايران منقرض شده است اما به طور ناگهاني در همان سال تعداد محدودي از اين گونه در اطراف رودخانه دز و کرخه که زيستگاه تاريخي گوزن زرد است، مشاهده شد که مسير روشني را براي احياي دوباره جمعيت اين گونه روشن کرد.به دنبال آن، جزيره اشک واقع در پارک ملي درياچه اروميه براي تبديل به زيستگاهي منحصر به فرد با شرايط آب و هوايي مناسب که فاقد دشمن طبيعي براي اين گونه از حيات وحش ايران بود، انتخاب شد که اين منطقه هم اکنون جمعيت قابل قبولي از جمعيت گوزن زرد ايراني را در خود جاي داده است براساس نوشته هاي وبلاگ فصل سبز، با افزايش تعداد اين گونه انتقال تعدادي از جمعيت احيا شده از جزيره اشک به زيستگاه هاي تاريخي گوزن زرد که همان حوزه زاگرس به ويژه منطقه دز و کرخه است، در دستور کار سازمان حفاظت محيط زيست قرار گرفت.
گوزن زرد گونه اي سم دار است که در اروپا و آسيا پراکندگي دارد اما جثه گوزن اروپايي از نوع (IUCN) آسيايي کوچک تر است. گوزن زرد ايراني از نظر اتحاديه جهاني حفاظت از گونه ها در معرض تهديد اعلام شده است.شکار بي رويه و از بين رفتن زيستگاه ها در طول ۵۰ سال گذشته به کاهش شديد اين جمعيت منجر شده بود، به طوري که در سال ۱۳۳۵ تصور مي شد اين گونه به طور کامل منقرض شده است اما به طور ناگهاني پس از سال ۱۳۳۵ تعداد محدودي از گوزن زرد در اطراف منطقه دز و کرخه مشاهده شد و از همان سال احياي جمعيت اين گونه در دستور کار قرار گرفت.کارشناسان معتقدند براي احياي جمعيت يک گونه ۲ راه وجود دارد، اول آن که گونه مورد نظر در زيستگاه اصلي و تاريخي اش احيا شود و دوم آن که با مهيا کردن شرايط مناسب در زيستگاه ديگري شرايط احيا را فراهم کرد. به اين ترتيب، بايد عوامل انقراض حذف شود و جمعيت احيا شده در زيستگاه مناسب رهاسازي شود. به منظور احياي گونه گوزن زرد جزيره اشک انتخاب شد و دشمن طبيعي نيز براي اين گونه در جزيره وجود نداشت البته گوزن زرد به نقاط ديگري مانند زرده لان کرمانشاه، جزيره کيش و منطقه ميان کتل در استان فارس نيز منتقل شد اما بررسي محل هاي رها سازي شده نشان داد که جزيره اشک بهترين محل براي احيا و پرورش اين گونه بوده به طوري که تاکنون جمعيت مناسبي شکل گرفته است.برنامه هاي احياي جمعيت گوزن زرد از سال ۱۳۳۶ آغاز شد، در ابتدا نمونه هايي از گوزن زرد را با روش زنده گيري به منطقه دشت ناز در ساري بردند و در ۵ مرحله از سال ۱۳۵۶ تا ۱۳۶۸ در مجموع ۵۲ رأس گوزن زرد شامل ۲۲ نر و ۳۰ ماده زنده گيري شده و سپس به جزيره اشک منتقل شدند.
جفت گيري آن ها در شهريور ماه انجام مي شود و ۸ ماه بعد بره ها (براي هر ماده يک تا ۲ بره) متولد مي شوند بنابراين اگر برنامه احيا با توجه به خصوصيات زيستي جانور اجرا شود و شرايط زيستي مانند نبود دشمن طبيعي يا هر عاملي که باعث کم شدن جمعيت شود وجود نداشته باشد، پس از مدتي جمعيتي قابل قبول ايجاد مي شود. جزيره اشک نيز داراي اين خصوصيات بوده به طوري که بر اساس آمار اداره محيط زيست استان آذربايجان غربي تا پايان سال ۸۵، ۲۹۱ رأس گوزن در منطقه سرشماري شده است.به دليل آن که ساختار اين درياچه آهکي است و ميزان ارتفاع جزيره به سطح آن کم است، در اثر نزولات آسماني مواد آبرفتي به درياچه وارد مي شود و قطر رسوبات در کناره ها زياد است و سنگ ها هم خيلي کم آب را در خود نگه مي دارند و تنها يک چشمه قابل قبول در جزيره وجود دارد که کارشناسان و مسئولان با لوله کشي آب و ايجاد آبشخورهاي مصنوعي شرايط مناسب را فراهم کرده اند. اگرچه در زمان خنکي هوا، حيوان آب موردنظر را از علف هاي خنک مربوطه تهيه مي کند و در غير اين صورت براي آب خوردن به آبشخورها نزديک مي شود. از اين رو آبشخورها به علت آن که حيوان به آن ها نزديک مي شود، محل مناسبي براي مطالعه رفتارهاي جانور است و عمليات زنده گيري و جابه جايي حيوان در همين منطقه انجام مي شود.همچنين استان نيوز به نقل از مديرکل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي گزارش داد، طرح آب رساني به درياچه اروميه با اعتباري بالغ بر ۷۵۰ ميليون تومان اجرا خواهد شد و اجراي اين طرح سال آينده به پايان خواهد رسيد.

پوشش گياهي مناسب
عباس نژاد، همچنين به مشکل کم آبي در جزيره اشک درياچه اروميه، اشاره کرد و گفت: بيش از ۳ هزار کيلومترمربع از مساحت درياچه اروميه تاکنون به شوره زار تبديل شده است.مديرکل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي همچنين به بارش هاي اخير استان، اشاره کرد و گفت: با توجه به بارندگي هاي صورت گرفته، در حال حاضر جزاير پارک ملي درياچه اروميه از وضعيت پوشش گياهي مناسبي برخوردار است.عباس نژاد، تعداد گوزن زرد در جزيره اشک را در حال حاضر حدود ۳۰۰ رأس عنوان کرد و افزود: ۲ سال پيش حدود ۸۰ رأس گوزن زرد را به ايستگاه هاي ديگر انتقال داده و امسال ۱۰ رأس ديگر را نيز به چهار محال و بختياري انتقال خواهيم داد.وي با اشاره به نبود گونه مهاجم گوزن زرد و قوچ و ميش در جزيره کبودان، اظهار داشت: در جزيره اشک درياچه اروميه، شرايطvw زيست جانوران گوناگون کاملا طبيعي بوده و هيچ مورد مشکوکي هم مشاهده نشده است.
وي خاطرنشان کرد: با وجود شرايط بحراني درياچه اروميه، افتخار بزرگ ما اين است که شرايط زيستگاهي را در جزيره اشک فراهم کرده ايم.عباس نژاد همچنين از احياي تمام تالاب هاي درياچه اروميه خبر داد و عنوان کرد: تالاب يادگارلو بعد از ۲۰ سال آبگيري شده و تالاب قوپي باباعلي نيز تا پايان سال جاري آب گيري خواهد شد.مدير کل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي همچنين از نصب اولين سامانه پايش آنلاين رودخانه شهر چاي اروميه براي اولين بار در کشور با هدف جلوگيري از ورود آلاينده ها به درياچه اروميه خبر داد.وي ادامه داد: اين سامانه با اعتباري بالغ بر 2 ميليارد و ۵۰۰ ميليون ريال با ۲ ايستگاه در خروجي سد شهر چايي و خروجي شهر اروميه نصب شده و پيش بيني مي شود تا بهمن ماه سال جاري آماده راه اندازي شود.عباس نژاد از سامانه پايش جزيره اشک خبر داد و افزود: اين سامانه با هدف مديريت زيستگاه و گونه گوزن زرد با دوربين هاي مدار بسته صورت مي گيرد.مديرکل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي با اشاره به افزايش آمار قوچ و ميش در جزيره کبودان، گفت: امسال با هماهنگي سازمان مرکزي و با توجه به بررسي هاي انجام شده توسط کارشناسان، مجوز شکار ۲۰ عدد قوچ و ميش را گرفته ايم در حالي که در سال گذشته مجوز ۴۰ عدد صادر شده بود، شکار در اين مناطق با نظارت کامل سازمان انجام خواهد گرفت.وي خاطر نشان کرد: مجوز شکار قوچ و ميش هم براي شکارچيان داخل و خارج کشور به منظور تعديل جمعيت اين گونه صادر شده اما از آن جا که گوزن زرد در معرض انقراض قرار دارد، مجوزي براي شکار اين گونه صادر نشده است.«ناصر نصرتي» کارشناس مسئول حيات وحش نيز با اشاره به اين که گوزن زرد، بومي ايران است، گفت: امسال با سرشماري صورت گرفته از پارک ملي درياچه اروميه بين ۳۰۰ تا ۳۵۰ گوزن در اين پارک زيست مي کنند.
وي مديريت حيات وحش را از جمله اهداف اين سرشماري دانست و افزود: در دهه اول مهرماه سال جاري با سرشماري صورت گرفته هزار و ۳۳۷ قوچ و ميش وحشي در پارک ملي درياچه اروميه در حال زيست هستند.کارشناس مسئول حيات وحش با اشاره به بهره برداري بيش از اندازه از آب هاي زيرزميني، گفت: در سال ۸۷، ۶ ميليارد و ۵۰۰ ميليون ليتر اضافه برداشت از آب هاي زيرزميني صورت گرفته بود که اين امر باعث بروز کم آبي در پارک ملي درياچه اروميه شده بود.
اما بارندگي هاي اخير هم به داد عطش اين درياچه نرسيد و برابر اعلام مسئولان بارندگي ۴۸ ميلي متري سال جاري در آذربايجان غربي که برابر ۴ تا ۵ سانتي متر بارش بوده تأثيري در بالا آمدن آب درياچه اروميه نداشته است.

چکيده گزارش
درياچه اروميه اگرچه درياچه است ولي ۱۰۲جزيره کوچک و بزرگ دارد که مهم ترين آن ها جزيره کبودان، اشک، اسپير، آرزو و جزاير ۹گانه است.پوشش جانوري در جزيره کبودان قوچ و ميش از نژاد ارمني بوده و ۲ چشمه «کهريز و دامداما» تامين کننده آب شيرين جزيره است، در جزيره اشک حدود ۳۰۰راس گوزن زرد وجود دارد و آب شيرين اين جزيره از طريق يک دهنه چشمه و آب انبارهاي موجود در جزيره تامين مي شود.کم شدن آب درياچه اروميه تاثير زيادي روي فلامينگوها و پرندگان درياچه گذاشته است.ادامه حيات پرندگان و جانوران در اين جزاير و درياچه نياز به برنامه ريزي و تسريع در اجراي طرح هاي مرتبط با تامين آب آن دارد