مهاباد - پرنده نادر و در خطر انقراض 'میش مرغ'، كه از آن به عنوان یك پرنده افسانه ای یاد می كنند، می رود تا بار دیگر با به پرواز درآمدن در آسمان های آذربایجان غربی؛ خود را از فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت خارج سازد.



به گزارش خبرنگار ایرنا، پرنده 'میش مرغ'، كه در زبان محلی 'چیرگ' نیز نامیده می شود، یكی از بزرگترین پرندگان ایران و از گونه های منحصر به فرد و بسیار مهم جانوری در جهان به شمار می آید كه نسل آن با خطر انقراض روبه روست.
این پرنده نادر(Otis tarda) نام دارد كه جزء بزرگترین پرندگان گیاهخوار بوده و با جثة بزرگ و بالهای كشیده و پرتوان، لقب سنگینترین پرنده قادر به پرواز جهان را دارد.
میش مرغ، كه از نظر حفاظتی در فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) در طبقه آسیبپذیر (VU) قرار دارد، در سال های اخیر مورد توجه مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته و با اقدام های در دست انجام در آذربایجان غربی، امید دوستداران محیط زیست برای احیاء این گونه كمیاب را افزایش داده است.
میشمرغ در خاورمیانه به طور عمده در سوریه، و ایران دیده میشود و در داخل كشور در استانهای آذربایجان غربی، كردستان و همدان پراكندگی دارد.
گاهی نیز تعدادی در فصل پاییز و زمستان در شمال شرقی كشور مشاهده میشوند.
اینگونه در غرب و شمال غرب ایران نظیر حاشیه دریاچه ارومیه در شهرستانهای بوكان و مهاباد دیده شده است.
میش مرغ همچنین در مناطقی نظیر 'دیواندره' و 'زرینه اوباتو' در كردستان و دشت 'اسد آباد' همدان نیز مشاهده شده اند.
در زمان حاضر شمار اندكی از این گونه نادر در كشور در زیستگاه های آذربایجان غربی زندگی می كنند و جمعیت اندك این گونه نیز كه در زیستگاه هایی مانند دشت 'اسدآباد' دیده شده بودند در سال های اخیر به علت تغییرات گسترده ایجاد شده در وضع زیستگاهی آنان شمارشان به صفر رسیده است.
این گونه یكی از پرندگان نادر ایران محسوب میشود كه در سال 1346 جزو پرندگان 'حمایت شده' اعلام شد.
اغلب كارشناسان شكار میشمرغها در دهه اول انقلاب و قبل از آن را یكی از مهمترین دلایل كاهش جمعیت اینگونه می دانند.
شكار بیرویه، تخریب زیستگاه، تبدیل زمینهای دیمی به آبی (مكانیزه شدن كشاورزی) باعث كاهش بیرویه این گونه در دهههای اخیر شده است.
جمعیت چیرگ یا همان میش مرغ در زمان حاضر از یكصد تا 150 قطعه نمیكند و همین مساله، نگرانیهای عمدهای را از جانب دوستداران محیط زیست به همراه دارد.
این پرنده از جمله پرندگان خشكی زی بوده كه زیستگاه اصلی آن دشتهای باز و اغلب بدون درخت، استپها و مراتع است.
به دلیل رشد جمعیت روستاها و همچنین تخریب مزارع لوبیا و نخود و حبوبات و كاشت گندم دیگر میش مرغ در زیستگاه های خود احساس امنیت نكرده و به دنبال پیدا كردن زیستگاهی امن محل زندگی خود را تغییر داده است.
كارشناسان معتقدند اغلب زیستگاههای اینگونه شامل تپه ماهورهای كم ارتفاع و دشتهای باز، به مزارع كشاورزی به ویژه اراضی دیم كم بازده تبدیل شده است به همین دلیل اینگونه را ناچار كرده كه مزارع گندم، نخود و جو را به عنوان زیستگاه خود انتخاب كند.
این عامل در مراحل مختلف كاشت، داشت و برداشت محصولات، همواره به عنوان عاملی برای ایجاد استرس در این پرنده شده و آن را در معرض تهدید و خطر قرار داده است.
در یك بررسی در استان آذربایجان غربی، مشخص شده این گونه به دلیل تخریب زیستگاه، مزارع و كشتزارها به ویژه اراضی كشاورزی گندم، جو، نخود و یونجه زارها را به عنوان زیستگاه جوجهآوری خود انتخاب و در همان زیستگاهها نیز تغذیه، استراحت و زمستانگذرانی میكند.
علاوه بر این بروز پدیده خشكسالی در دو دهه اخیر از دیگر عوامل طبیعی مهم در كاهش جمعیت میش مرغ در سطح كشور بوده است، زیرا در زمان خشكسالی گندمزارها و سایر مزارع از جمله مزارع نخود كه محل تخمگذاری و تغذیه این پرنده محسوب می شود، خشك شده است.
در زمان حاضر به طور كلی، هرچه از شمال غربی ایران به سمت غرب پیش میرویم از تعداد میشمرغها كاسته میشود؛ یعنی دشتهای آذربایجان بیش از دشتهای كردستان، كرمانشاه و همدان میشمرغها را در خود جای داده و میدهد.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست كشور گفت: 40قطعه از این پرنده ارزشمند در زیستگاه های آذربایجان غربی زیست میكنند.
'محمدجواد محمدی زاده'، با اشاره به ایجاد مركز تحقیقات میش مرغ در آذربایجان غربی گفت: این مركز در زمینی به مساحت دو هكتار به منظور حفاظت، گونه میش مرغ احداث میشود و نقش مهمی در احیا و تكثیر این گونه خواهد داشت.
وی، با بیان اینكه منطقه زیستگاه 'دشت سوتاو' بوكان به پناهگاه حیات وحش تبدیل شده است افزود: با احداث این مركز گونه كمیاب این پرنده افزایش یافته است و پیش بینی می شود به یكصد قطعه در یك سال آینده برسد و از خطر نابودی نجات یابد.
مدیركل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی نیز گفت: این استان دارای بیشترین تعداد پرنده در خطر انقراض میش مرغ در كشور است.
'حسن عباس نژاد' افزود: از این نوع پرنده كمیاب پیش بینی می شود 50 تا 60 قطعه در آذربایجان غربی وجود داشته باشد كه به تازگی در آخرین سرشماری انجام شده در یكی از زیستگاه های این پرنده تنها 32 قطعه از آن شمارش شد.
وی دشت 'سوتاو' بوكان را مهمترین زیستگاه پرنده میش مرغ در كشور عنوان كرد و گفت: این مكان به دلیل شرایط مطلوب و منحصر به فرد خود به مهمترین زیستگاه پرنده نادر میش مرغ در كشور تبدیل شده است.
عباس نژاد افزود: دشت سوتاو كه یك پهنه تپه ماهوری به وسعت 400 هكتار را در روستای حمامیان از توابع شهرستان بوكان شامل میشود، سالانه پذیرای 20 تا 25 قطعه از این نوع پرنده نادر بوده كه چندی پیش از سوی اداره كل حفاظت از محیط زیست آذربایجان غربی به عنوان پناهگاه میش مرغ در استان اعلام شد.
وی ادامه داد: در سال های گذشته به علت تخریب زیستگاه این پرنده و تبدیل آن به مزارع، شكار غیرقانونی و به هم خوردن تعادل زیست محیطی آن كه منجر به سلب آرامش و امنیت زیستگاهی 'میش مرغ' در دیگر مناطق كشور شده در زمان حاضر آذربایجان غربی را به مهمترین زیستگاه این پرنده تبدیل كرده است.
عباس نژاد گفت: به منظور حفاظت، احیاء و تكثیر این پرنده كه یكی از گونه های كمیاب و نادر در جهان است، به زودی احداث نخستین مركز تحقیقات و مطالعات پرنده 'میش مرغ' كشور در شهرستان بوكان با یك میلیارد و 200 میلیون ریال آغاز خواهد شد.
معاون محیط طبیعی اداره كل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی هم گفت: میش مرغ به عنوان یكی از گونه های بارز استان مطرح بوده و در سایه امنیت ایجاد شده در زیستگاه های آن به ویژه در حومه شهرستانهای بوكان و مهاباد توانسته است به زندگی خود ادامه دهد.
'حمید رعناقد'، افزود: این گونه كه دست كم80 درصد از جمعیت كشوری آن در آذربایجان غربی زندگی و زاد و ولد می كنند در سطح بین المللی دارای اهمیت فراوانی است زیرا جمعیت اندكی از آن كه در زیستگاه ها باقی مانده هم اكنون در خطر انقراض قرار دارند.
وی توسعه شهرنشینی، تبدیل زمین به اراضی كشاورزی، شكار غیرمجاز و به ویژه جمعیت اندك میش مرغ در كشور را از مهمترین تهدیدهای این گونه عنوان كرد.
رعنا قد افزود: اداره كل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی در نظر دارد با احداث نخستین مركز تحقیقاتی میش مرغ كشور در شهرستان بوكان كه از زیستگاه های مهم این پرنده در كشور است نسبت به تكثیر مصنوعی آن اقدام كند كه این اقدام باعث خواهد شد در كنار حمایت از این گونه در طبیعت، با انجام آموزش های زیست محیطی به روستانشینان و گشت و كنترل های مداوم در افزایش جمعیت آن تلاش كند.
رییس اداره حفاظت محیط زیست بوكان شرایط زیستگاه های این پرنده در این شهرستان را بسیار مطلوب عنوان كرد و افزود: به دلیل فراهم ساختن شرایط حفاظتی و امنیتی در زیستگاه های این منطقه به ویژه دشت 'سوتاو' در روستای حمامیان، این منطقه به مهمترین زیستگاه میش مرغ در كشور تبدیل شده است.
'محمد ' گفت: در آخرین سرشماری های انجام شده 30 تا 40 قطعه از این پرنده به صورت مستقیم و مستند مشاهده و شمارش شد.
وی عمده ترین زیستگاه های این پرنده را دشت 'سوتاو' حمامیان، منطقه شكار ممنوع 'سه كانیان'، 'ینگیجه' و 'آلبلاغ' عنوان كرد و گفت: در زمان حاضر این پرنده علاوه بر زیست در زیستگاه دشت سوتاو اقدام به لانه سازی و جوجه آوری نیز می كند.
اضافه كرد: برای حمایت از این گونه با ارزش و در خطر انقراض زیستگاه دشت سوتاو این شهرستان به پناهگاه حیات وحش تبدیل شد.
وی با بیان اینكه حفاظت از زیستگاه های این پرنده در حد مطلوبی هم اكنون در دست انجام است گفت: تعامل و همكاری خوب مردم این منطقه یكی از مهمترین عوامل ازدیاد این نوع پرنده است كه باعث شده میش مرغ ها در این زیستگاه ها در امنیت كامل به سر ببرند.
وی افزود: روستانشینان حاشیه زیستگاه های این پرنده تاكنون با احساس مسوولیت خوبی كه داشته اند در همكاری با اداره حفاظت محیط زیست این شهرستان نقش مهمی در ایجاد امنیت برای زندگی این نوع پرنده ایفا كرده اند كه قابل تقدیر است.
رییس اداره حفاظت محیط زیست مهاباد می گوید: میش مرغ به طور عمده در این شهرستان در مناطقی نظیر 'باجوند' ، 'آزاد' و 'قلقله' و 'كانی سیب' در بخش خلیفان مشاهده شده اند كه در تعدادی از این مناطق حتی اقدام به لانه گذاری و جوجه آوری نیز كرده اند.
'فاروق سخنور'، تعداد پرندگان میش مرغ شمارش شده در این زیستگاه ها را حدود هفت تا هشت قطعه اعلام كرد.
وی اظهار داشت: با تقویت گشت و كنترل های نظارتی در این زیستگاه ها در اوایل قصل بهار در فصل لانه گذاری و در تیرماه در هنگام جوجه آوری سعی شده تا امنیت كاملی در این مناطق برای زندگی این گونه با ارزش به وجود آید.
سخنور گفت: برای حفاظت بیشتر از میش مرغ همچنین تمامی اعضای شوراهای روستاهای حاشیه زیستگاه های این پرنده در مهاباد برای نحوه برقراری امنیت در این مناطق توجیه شده و آموزش های لازم را فراگرفته اند.
معاون محیط طبیعی اداره كل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی اضافه كرد: خوشبختانه با انجام اقدام های لازم از سوی این اداره كل در زمان حاضر تعداد گونه های زمستان گذران میش مرغ در زیستگاه های این استان به وفور مشاهده و زادآوری آنها تثبیت شده است.
رعناقد گفت: گونه هایی از این پرنده هم اكنون در نقده، مهاباد، بوكان و میاندوآب دیده شده كه علاوه بر زیست اقدام به تخمگذاری و جوجه آوری نیز می كنند.
وی افزود: هم اكنون علاوه بر زیستگاه های بوكان حضور این پرنده در دشت های باجوند و آزاد مهاباد نیز به تثبیت رسیده است.
به گفته كارشناسان محیط زیست یكی از مهمترین مواردی كه در زمینه حفاظت از این گونه در حال انقراض باید به آن توجه كرد دخیل كردن حاشیه نشینان و روستاییان اطراف زیستگاه های این پرنده در امر حفاظت از آن است.
آنان معتقدند: همانگونه كه حاشیه نشینان این زیستگاه ها می توانند تهدید كننده این گونه باشند از سویی دیگر می توانند حمایت كننده آن نیز باشند از این رو باید با مشاركت دادن آنان در امر حفاظت از نسل این گونه منحصر بفرد تا حد ممكن صیانت به عمل آورده شود.
اقدام های سال های اخیر سازمان حفاظت محیط زیست در توجه به احیا و تكثیر این گونه نادر و در حال انقراض همچنین توجه ویژه به تامین امنیت زیستگاه های میش مرغ و احداث یك مركز تحقیقاتی در شهرستان بوكان امید دوستداران پرندگان را به احیای نسل میش مرغ و دیده شدن دوباره آنها در آسمان های دیگر نقاط كشور را دو چندان كرده است.
میش مرغ پرندهای از خانواده 'هوبرگان' است كه در دشت های وسیع بیدرخت، زمینهای استپی و كشتزارای پهناور حبوبات و علفزارها زندگی میكند.
این پرنده دارای گردن و پاهای كشیده، بالها و منقار پهن و پرهای رنگارنگ است و روی زمین لانهسازی میكند.
میش مرغ در فصل بهار تخمگذاری میكند و در هر دوره تخمگذاری نیز دو تا چهار تخم میگذارد كه پس از 25 تا 27 روز جوجههای آن به دنیا میآیند.
میش مرغ یكی از بزرگترین پرندگان ایران است و از نظر شكل و جثه شباهت زیادی به بوقلمون دارد.
طول بدن میش مرغ به یك متر و وزنش به بیش از 15 كیلوگرم میرسد كه پرهای آن در قسمت پشت نخودی سیر با راههای عرضی سیاه و در قسمت شكمی، كاملا سفید رنگ است.
این پرنده پاهای قوی و بلندی دارد كه به سه انگشت ختم میشود و به دلیل داشتن پاهای قوی كمتر پرواز میكند.
این پرنده بسیار زود رم كرده و بسیار محتاط است و با اینكه پروازش قوی است، اغلب در مقابل خطر میدود یا مخفی میشود.
میش مرغ یا چیرگ پرندهای است با چشمهای تیزبین كه از فاصله دور خطر را احساس میكند و با پرواز و یا استتار، خود را از خطر دور نگه میدارد.
این پرنده مناطق خلوت و آرام را ترجیح میدهد و از مكانهای پر تراكم گریزان است.
راه رفتن آن آرام و با وقار بوده و در حین راه رفتن و پاییدن اطراف، گردن خود را بالا نگه میدارد.
شیوه زندگی آن كاملا' اجتماعی بوده و به طور معمول در دستههای چندتایی و یا چند دهتایی مشاهده میشود.
چیرگ در ساختار زندگی گروهی خود تدابیر امنیتی مخصوص را به اجرا میگذارد و برای حفاظت گروه از خطرات احتمالی به گماردن نگهبان میپردازد كه این ویژگی میتواند تا حدودی این پرنده را در برابر خطرات شكار محفوظ نگه دارد.
نر و ماده این پرنده شبیه به هم هستند اما نرها جثه بزرگتری دارند.
پرنده نر بالغ نوار بلوطی رنگی در ناحیه سینه دارد و پرهای سبیلمانندی مركب از موپرهای سفید در دو طرف صورت آن دیده میشود.
میش مرغها، بیشتر در كشتزارهای مسطح مانند مزرعههای گندم، نخود و یونجه زندگی میكنند و تغذیه آنها نیز بسیار متفاوت و شامل مواد گیاهی و حیوانی مختلف است.
میش مرغ پرندهای تقریبا' همه چیز خوار است كه بیشتر از گیاهان (ساقه گیاهان، دانة غلات، جوانههای مرتعی، یونجه و ...)، حشرات، مارمولكها، ملخها و سنجاقكها تغذیه میكند. بررسیها نشان میدهد كه بیشترین ساعات تغذیه در اوایل و اواخر روز (صبح و غروب) بوده و بقیه روز را به استراحت و پاییدن منطقه میپردازد.
در بهار كه زمان جوجه آوری است آشیانه خود را در قسمتهای انبوه این مزارع میسازند اما در پاییز و زمستان نیز میتوان آنها را در مزارع درو شده مشاهده كرد.
طریقه لانهسازی این پرنده ساده بوده و گاهی بدون استفاده از پوشال و تنها روی زمین ساخته میشود.
زمان تخمگذاری این پرنده به طور عمده در اواسط بهار بوده و به طور عمده دو تا سه تخم گذاشته كه رنگ آن خاكستری زیتونی با لكههای درشت و تیره است.
وزن تخمها حدود 150 گرم بوده و در فاصله دو تا سه روز گذاشته میشوند.
پس از گذاشتن آخرین تخم؛ دوره هچینگ تخمها شروع شده و تقریبا' چهار هفته به طول میانجامد.
پس از جفتگیری؛ پرنده نر در عمل هیچ نقشی در پرورش و نگهداری از جوجهها نخواهد داشت و جوجهها پس از بیرون آمدن از تخم تا مدتها به مادر وابسته خواهند بود.
میش مرغها دشتها و اراضی كشاورزی غیرمتمركز، بدون مزاحمت یا مزاحمت كم را میپسندد به محض احساس خطر، به طرف نقاط مرتفع پرواز میكنند و در آنجا به دیده بانی میپردازند.
آنها معمولا' دیمزارهای گندم و نخود را به عنوان محل آشیانهسازی و جوجهآوری انتخاب میكنند تا به راحتی از دید انسان و سایر عوامل مزاحم در امان باشند و جوجهها به منبع اصلی تغذیه خود كه گندم و نخود است دسترسی داشته باشند و در مواقع احساس خطر خود را به راحتی مخفی كنند.
گزارش: منوچهر صمدی