کوچ یا مهاجرت پرندگان از همان آغاز تاریخ توجه بشر را به بشر جلب کرده است. در یک هزار سال قبل از میلاد هومر به آن اشاره کرده و ارسطو فیلسوف بزرگ یونان درباره آن بررسی کرده است. کوچ عبارت است از حرکت پرندگان به طرف جنوب در پاییز و به طرف شمال در بهار یا حرکت از زمینهای پست به طرف ارتفاعات و یا از نقاط دور از ساحل به طرف ساحل. چون بعضی از آنها در شرایط جوی زمستان نمیتوانند زنده بمانند به مناطق گرمتر میروند.
آن پرندگانی که از بعضی حشرات یا جوندگان کوچک تغذیه میکنند در زمستان نمیتوانند چنین غذاهایی را بدست آورند. چون پرندگان در تابستان زاد و ولد میکنند کوچیدن آنها به این موضوع هم مربوط میشود. بعضی از غدد پرندگان مواد شیمیایی ترشح میکنند که قاعدتا باید با زاد و ولدشان ارتباط داشته باشد. این در بهار اتفاق میافتد. پرنده حس میکند که موقع جوجه آوردنش نزدیک شده بنابراین عازم شمال که هوا تابستانی است میشود. بنابراین تغییر طول مدت روزها و نبودن غدا به پرنده میگوید که عازم مناطق گرمسیری شود.

پرندگان مهاجر از چه طریقی راه خود را پیدا میکنند؟
پرندگان مهاجر میتوانند میدانهای مغناطیسی اطراف کره زمین را تشخیص دهند. خطوط مغناطیسی نیرو از شمال به جنوب قطبهای مغناطیسی کشیده شدهاند. شاید پرندگان راه خود را از روی این خطوط پیدا میکنند. وقتی کریستف کلمب به قاره آمریکا نزدیک میشد دسته بزرگی از پرندگان را مشاهده کرد که به طرف جنوب غربی در حال پرواز هستند. از اینجا متوجه شد که به خشکی نزدیک شدهاند. بنابراین مسیر خود را در جهت جنوب غربی تغییر داد تا در مسیر پرواز پرندگان قرار بگیرد و به این دلیل است که چرا به جای پیاده شدن در ساحل فلوریدا در یاهاما پا به ساحل گذاشت.

پرندگان تا چه مسافتی پرواز میکنند؟
پرندگان به هر دلیلی که مهاجرت میکنند مسلما قهرمان حیوانات مهاجر به شمار میروند و در میان خود پرندگان ، چلچلههای قطبی قهرمان هستند. این پرندگان عجیب در طول سال در رفت و برگشت خود جمعا بیست و دو هزار مایل مسافت را طی میکنند. اغلب پرندگان خشکی در طول مهاجرتهای خود توقفهای نسبتا کوتاهی دارند. اما یکی از پرندگان ، مرغ باران نوع آمریکایی به یک مهاجرت طولانی بدون توقف برفراز اقیانوس میپردازد، میتواند از نوا اسکوشیا مستقیما به آمریکای جنوبی یعنی یک مسافت تقریبا 2400 مایلی را از روی آب بدون توقف پرواز کند.

گونه های مهاجر و غیر مهاجر پرندگان
بعضی از پرندگان از قبیل بلدرچین آمریکایی کاملا غیر مهاجر هستند ولی بسیاری از گونهها مهاجرت میکنند، یعنی بطور منظم و با تغییر فصل از ناحیهای به ناحیه دیگر نقل مکان میکنند. بیشتر مهاجرتها به سوی شمال و جنوب یا ارتفاعی است. پرندگان در فصول گرم به سوی زمینهای معتدله شمال و نواحی مجاور قطب شمال حرکت میکنند زیرا در این مناطق برای تغذیه و لانهگزینی امکانات و تسهیلات کافی وجود دارد و هنگام زمستان مجددا به نواحی جنوبی باز میگردند. در نیمکره جنوبی نیز به هنگام تغییر فصول همین حرکت در جهت مخالف و به مقیاس کمتر وجود دارد.





بعضی از پرندگان در تابستان مهاجرت ارتفاعی به سوی نواحی کوهستانی انجام داده و زمستان به نواحی پست برمیگردند. بیشتر گونهها برای مهاجرت کم و بیش بر طبق قاعده حرکت میکنند و ورود و خروجشان بر حسب تقویم منظم است. اردکها و مرغابیهای آبی بوسیله طوفانهای پاییزی و بوجود آمدن آبهای باز به هنگام بهار به بخشهای مختلف راه یافتهاند. پرندگان کوچک خواننده و گنجشکها شبها مهاجرت کرده و روزها برای استراحت و تغذیه توقف مینمایند. کلاغها ، بازها و غازها روزها حرکت میکنند. ولی شبها برای غذا در جاهای مناسب فرود میآیند.

پرستوها روزها حرکت نموده و در طی راه برای غذای خود جمبندگان را شکار میکنند. اردکها و پرندگان ساحلی شب یا روز مهاجرت میکنند. پرواز مهاجرتی بعضی پرندگان نزدیک زمین صورت میگیرد و بقیه تا اوج 900 تا 1500 متر از زمین فاصله پیدا میکنند. برخی پرندگان فقط مسافات کوتاهی طی میکنند. ولی حشره خواران کوچک از قبیل مگسگیرها و پرندگان خواننده زمستان را در مکزیکو یا بخشهای شمالی آمریکای جنوبی میگذرانند.

عوامل مورد استفاده پرندگان برای مهاجرت
بسیاری از پرندگان مهاجر مانند جهانگردان از خورشید پیروی میکنند و هیچگاه دچار سختیهای زمستان نمیشوند در حالی که بعضی گونههای مجاور قطب شمال زمستان به سوی نواحی معتدله آمده و تابستان به نواحی سردتر باز میگردند. بعضی مهاجران از علایم ویژه زمین از قبیل رودها ، کوهها یا امتداد سواحل پیروی میکنند.

ولی عدهای از پرندگان بدون ویژگیهای راهنمایی از روی دریاها یا زمینها عبور مینمایند. ولی عدهای از پرندگان بدون ویژگیهای راهنمایی از روی دریاها یا زمینها عبور مینمایند و بچه ها ممکن است در اولین مهاجرت از پدر و مادرشان سبقت بگیرند. پرندگان بوسیله غریزه هدایت میشوند. محرک مهاجرت تا اندازهای به ترشحات غدد جنسی بستگی دارد.


منبع: irandeserts.com