مسمومیت با گیاه سیر و پیاز در سگ ها و گربه ها



پیاز و سیر دو گیاه از جنس آلیوم ( Allium ) هستند که متلق به خانواده لی لی سه ( Lileceae ) می باشند. این گیاهان از دیر باز در آشپزی و پزشکی مورد استفاده قرار می گرفتند و امروزه نیز در صنایع غذایی، دارویی و پزشکی مصارف بسیاری دارند.
تمام گونه های گیاه آلیوم و کلیه محصولات ساخته شده با این گیاهان می توانند برای سگ ها و گربه ها ( و حتی تک سمی ها و نشخوار کنندگان ) سمی باشند، حتی گل های این خانواده آلرژیک بوده و می توانند درماتیت ( التهاب پوستی ) ایجاد کنند، به طوری که گونه هایی از این گیاه از توجه خاصی در علم سم شناسی برخوردار هستند.

گونه های اهلی این گیاه که عموما باعث مسمومیت در سگ ها و گربه ها می شوند شامل:

1. پیاز : Allium cepa
2. سیر: Allium sativum
3. موسیر: Allium schoenoprasum
4. تره فرنگی: Allium porrum




این گیاهان در هر حالتی ( خام، پخته، پودر شده، خشک شده و ... ) خاصیت سمی خود را برای دام کوچک و حتی دام بزرگ حفظ می کنند. لازم به ذکر است که دام های کوچک بیشتر مستعد مسمومیت با این گیاهان بوده و در این میان گربه ها حساس تر از بقیه هستند، ولی به دلیل سخت گیری بیشتر در انتخاب غذا نسبت به سگ ها، کمتر به این مسمومیت دچار می شوند.
این گیاهان حاوی موادی به نام ارگانوسولفوکسایدها می باشند که مهم ترین آن ها، آلکیل سیستئین سولفوکساید ها هستند. هر نوع آسیب فیزیکی به این گیاهان مانند خرد کردن، جویدن و ... باعث تبدیل این مواد به کمپلکس هایی از ترکیبات ارگانیک سولفوردار می شود که بسیاری از این مواد مسئول طعم، بو و خواص دارویی این گیاهان هستند. این ترکیبات پس از خورده شدن از دیواره دستگاه گوارش جذب شده و پس از متابولیزه شدن به اکسید کننده های قوی تبدیل می شوند که در حقیقت از این مرحله به بعد سمیت این مواد آغاز می وشد.
وقتی تجمع این مواد در بدن حیوان آن قدر زیاد شوند که سیستم های آنتی اکسیدانی بدن توان مقابله با تمامی آن ها را نداشته باشند، به دیواره سلولی گلبول های قرمز خون آسیب وارد می کنند و باعث تخریب این سلول های خونی و ایجاد کم خونی در حیوان می گردند. به این نوع کم خونی، کم خونی همولیتیک از نوع هینز بادی ( Heinz body ) می گویند.
( تشکیل اجسام هینز در لبه های گلبول های قرمز لیز شده در گربه مبتلا به مسمومیت با پیاز)




علائم بالینی در مسمومیت با پیاز و سیر در سگ ها و گربه ها :
این مسمومیت به طور معمول 1 تا 2 روز پس از خوردن به مقدار کافی از این گیاه ( در سگ ها 15 – 30 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و در گربه ها 5 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن ) تظاهر می کند.


علائم قابل رویت در حیوان :
ضعف، درد در ناحیه شکم، بی اشتهایی، ضربان قلب نامنظم، سختی در تنفس، اسهال، افسردگی، زردی در مخاطات و ادرار کدر ( متمایل به قرمز )


علائم آزمایشگاهی قابل توجه شامل:
وجود هموگلوبین در ادرار ( هموگلوبینوریا ) ، افزایش هموگلوبین در پلاسما ( هموگلوبینمیا ) ، افزایش بیلی روبین در پلاسما ( بیلی روبینمیا ) و وجود قالب های ادراری هموگلوبین یا هموسیدرین در توبول های کیلوی ( قالب های تشکیل شده از رسوب هموگلوبین یا هموسیدرین در لوله های ادراری ).

تمامی این مشکلات به دلیل خاصیت تخریب کنندگی این مواد بر روی بافت ها و به خصوص سلول های قرمز خون می باشد که باعث تخریب هموگلوبین موجود در ساختمان گلبول های قرمز شده و در نتیجه عمل انتقال اکسیژن که توسط هموگلوبین صورت می گیرد، دچار اختلال می شود.





تشخیص و درمان مسمومیت با پیاز و سیر در سگ ها و گربه ها :
مسمومیت با گونه های جنس آلیوم مشخصا از طریق گرفتن شرح حال بیمار از صاحب حیوان و نیز تاریخچه آن ( مخصوصا در مورد غذای خورده شده ) ، علائم کلینیکی و در نهایت تائید میکروسکوپی وجود کم خونی همولیتیک از نوع هینز بادی صورت می پذیرد.
این بیماری باید از بیماری های مانند مسمومیت با استامینوفن، بنزوکائین، ویتامین K3 ، دی منیونین، نفتالین، روی و مس تفریق داده شود. درمان اختصاصی برای این مسمومیت وجود ندارد و درمان ها به صورت حمایتی هستند.

درمان در ابتدا از طریق پاک سازی دستگاه گوارش و از بین بردن منشا اصلی گیاه در معده با ایجاد یک استفراغ القایی توسط دامپزشک صورت می گیرد، ولی این امر زمانی میسر است که حیوان حداکثر تا 2 ساعت بعد از خوردن گیاه یا خوراک حاوی گیاه ( البته به مقدار سمی ) به دامپزشکی ارجاع داده شود. سپس از قرص های زغال فعال شده ( Activated charcoal ) به صورت خوراکی می توان استفاده کرد تا باقی مانده ی مواد سمی را تا حد امکان غیر فعال کرده و از سمیت آن ها کم نماید. در حیوانات با مسمومیت حاد می توان از انتقال خون همراه با اکسیژن رسانی کافی ( به دلیل تنگی نفس حاد) استفاده کرد. زمانی که حیوان به دلیل اسهال و استفراغ زیاد دچار کم آبی شده، یا موقعی که عوارضی چون وجود خون در ادرار مشاهده می شئد، دامپزشک می تواند از مایع درمانی داخل وریدی توسط یکی از مایع های کریستالوتیدی همراه با تجویز ویتامین E ( به عنوان آنتی اکسیدان ) استفاده نماید.
از استیل سیستئین که ضد سم اختصاصی در مسمومیت با استامینوفن می باشد نیز می توان استفاده کرد.
رعایت کردن غذایی مناسب و سازگار با ساختار فیزیولوژی بدن حیوان، از ارکان مهم در نگهداری حیوان خانگی بوده و بسیار آسان تر و کم هزینه تر از هر درمانی می باشد. بنابراین باید توجه داشت که در غذایی حیوان خانگی استفاده مقدار کمی پیاز و یا سیر جهت از بین بردن بوی نامطلوب گوشت سفید و قرمز مشکلی را برای حیوان ایجاد نمی کند ولی برای تغذیه حیوان نباید از مقادیر زیاد سیر، پیاز، تره فرنگی و یا موسیر استفاده نمود. و نیز باید توجه داشت که همیشه محل نگهداری این مواد در خانه دور از دسترس حیوان باشد.


دکتر علی محمد عقیلی به راهنمایی دکتر بیتا وزیر
گردآوری : hsoonheb