پرورش اسب عرب بدون شک در ایران از دیر باز سنتی کهن است اما به نظر می رسد که در حال حاضر این سنت قدیمی به صحنه بین المللی نزدیکتر و متأثر از یافته های نوین گردیده است.
به طوریکه به برگزاری مسابقات زیبایی، واردات مادیان ها و سیملی های عرب از اروپا و آمریکا می توان اشاره نمود و نیز دیدار کنندگان خارجی جنبه های تازه ای از پرورش اسب را با خود به ایران می آورند و اینها بیانگر این واقعیت است که این تفکرات جدید در اصول پیشین پرورش اسب نفوذ یافته و دیر یا زود کسانی که در این زمینه فعالیت دارند در مقابل این سئوال که اسب عرب کدامین تیپ و در آینده چگونه خواهد بود، قرار می گیرند.



مطرحه شدن این سئوال از این واقعیت نشأت می گیرد که اسب عرب کاربردهای مختلفی نظیر سواری تفریحی، مسابقات زیبایی، پرش، کورس و استقامت دارد. علاوه بر این، بیش از هزاران سال است که این اسب ها در مناطق مختلفی از خاورمیانه، از شمال سوریه تا جنوب شبه جزیره عربستان و از دمشق تا صحراهای جنوبی ایران پرورش یافته اند. شرایط متفاوت آب و هوایی، عادات مختلف مردم و استفاده های متنوع، سبب ایجاد تیپ های مختلف در این مناطق شده که این امر دامنه امکان انتخاب را وسیع نموده است. علی رغم همه اینها به طور کلی اسب عرب را می توان یک نژاد خالص، پرورش یافته تصور نمود اما با اطمینان از جمعیتی یکنواخت حاصل نشده است زیرا همگی شبیه هم نبوده و یک تنوع گسترده بین آنها وجود دارد. جمعیت اصلی از چندین زیر جمعیت تشکیل شده که باهم کل نژاد را به وجود می آورند.

بنابراین به نظر نمی رسد که در این محدوده وسیع از انتخابها، براحتی بتوان انتخاب درستی نمود تا مانع از تصمیم گیریهای اشتباهی گردید که ممکن است خسارت زا و هزینه بر بوده و بعدها به آسانی قابل اصلاح نباشند.

در سی سال گذشته در جهان تغییرات زیادی از جمله در پرورش اسب عرب صورت گرفته است. تجارت بین المللی تقریباً به همه جای دنیا رسیده و دانش و آگاهی به سرعت به کمک سیسم ارتباطی جدید به هر فردی می رسد و این تغییر و تحول اثر بزرگی بر پرورش اسب عرب داشته که در سه مورد به وضوح می توان آنها را بررسی نمود:

سازمان جهانی اسب عرب (waho) اقدام به ثبت یکنواخت اسامی تمام اسب های عرب در سراسر جهان نموده و اکنون تمام اینها در تبارنامه* بسته شده ثبت می*گردند. این بدان معنی است که امکان ورود اسبی در فعالیت*های پرورشی اگر والدین آن در کتاب waho ثبت نشده باشند، وجود ندارد. این امر باعث ایجاد اطمینانی قوی و ضمانت در شجره و منشاء آن داشته و باز شدن راه برای انجام تجارب مطمئن بین*المللی هموار می شود.

دومین جنبه مهم این تغییرات استقبال گسترده از مسابقه های زیبایی اسب عرب می باشد. تقریباً در تمام کشورهایی که پرورش اسب عرب جریان دارد، ثبت اسامی در تبارنامه ملی انجام می گیرد و مسابقات زیبایی براساس قوانین و استانداردهایی که ابتدا در آمریکا و سپس در اروپا در طی 20 سال اخیر وضع گردیده اند به عمل می آید. در حال حاضر این مسابقات زیبایی نهادینه شده که به صورت یک پدیده بزرگ و دریچه ای برای دیدن نژاد در آینده در آمده اند.


سومین مورد مربوط به قابلیت های خاص اسب عرب است که به عنوان اسب دونده قوی و پر قدرت بهترین ساختار را برای مسافتهای بالا دارد. منظور از مسافتهای بالا 120 کیلومتر و بیشتر می باشد. بنابراین ورزش سوار کاری استقامت تقریباً خاص اسب عرب بوده و در هر کجا که این مسابقه صورت گیرد، چه در آمریکا، افریقای جنوبی، اروپا یا خاورمیانه، اسب های عرب بیش از 80 ٪ شرکت کنندگان را تشکیل داده و بیشترین برد را دارند.

قابل انتظار است که چنین تحولاتی، تأثیر بزرگی بر نژاد و چگونگی انتخاب ها داشته باشد. مسابقه های زیبایی، استقامت و نیز کورس نیاز به استانداردهایی دارند که همزمان به عنوان معیارهایی در راستای پرورش بکار روند.

به عنوان مثال امروزه استانداردهایی به نظر مطلوب و ایده آل در نظر گرفته می شوند که توسط آنها کلیه اسب های شرکت کننده در مسابقه زیبایی داوری می شوند. نظر به اینکه این مسابقه های زیبایی هم برای پرورش دهندگان و هم برای عموم جذاب گردیده، به یکباره به طور ناگهانی مشخص گردید که این استاندارد و معیارها هم برای پرورش دهندگان و هم بازار اسب فاکتورهایی مهم محسوب گردیدند. این استانداردها بیانگر خصوصیاتی می باشند که خاص اسب عرب بوده و بیش از بیش مشخص می شود که تمایل و توجه به این استانداردها باعث به وجود آمدن یک تیپ خاص برای مسابقه های زیبایی که طرفداران زیادی دارد گردیده است.

مسابقه های زیبایی اسب رویدادهایی هستند که در آنها اسب عرب ظرافت، زیبایی و استعدادهای اسرارآمیز خود را نشان می دهد؛ خصوصیاتی که اسب عرب را به عنوان اصلاح کننده بیشتر نژادهای محلی قدیمی اروپا معروف کرده است.

علاوه بر داشتن خصوصیاتی نظیر زیبایی و عدم نقص در مسابقه های زیبایی، امروزه معیار مناسب بودن برای استقامت و کورس نیز وجود دارد. اسب هایی در این رده موفق هستند که دارای قابلیت دویدن و طی نمودن مسافتی معین در زمان مشخص باشند و باید دارای شرایط بدنی خاص و قادر به انجام آزمایش های خاص بوده تا برنده موفق باشند. اولین استاندارد که همان استاندارد مسابقه های زیبایی می باشد، به نظر می رسد مورد تردید و بحث بوده که در آینده نیز این چنین خواهد بود زیرا عاری از تفکرات ذهنی و شخصی نخواهد بود. جامعه بشری هرگز نتوانسته است یک تعریف نهایی از زیبایی در مسیر زندگان انسان نه در طبیعت و نه در هنر بیابد.
ولی استانداردهای مربوط به استقامت و کورس به هر حال کاملاً عینی بوده و می توان آنها را اندازه گیری، محاسبه و ثبت نمود.

مسابقه های زیبایی دانش پرورش دهندگان را در ارزیابی یک اسب خوب افزایش داده و سواری استقامت در نهایت به نظر می رسد توجه پرورش دهندگان را در سراسر دنیا هر چه بیشتر به خود جلب نموده است. هر دو مورد فوق به نظر می رسد به شدت باعث عوض شدن علاقه بسیاری از پرورش دهندگان قدیمی اسب عرب که قبلاً معطوف به پرورش فقط یک نژاد محلی مانند اسب های عرب لهستانی، روسی، مصری، اسپانیایی و غیره بود گردیده است. همه این اسب ها بدون توجه به پیشینه و سابقه تاریخی آنها با یکدیگر مخلوط گردیده تا بتوان اسبی تولید نمود که یکی از استانداردهای فوق الذکر را داشته باشد که امروزه به صورت یک تمایل قوی در آمده است.
به هر حال، مطمئناً برای مدتهای نسبتاً طولانی زیر جمعیت هایی بصورت ایزوله پرورش یافته و خانواده های اسب هنوز در مناطق زیادی از جهان وجود دارند که هرگز جداگانه و خارج از خانواده خود انتخاب و پرورش نیافته اند و یا بصورتی پرورش داده شده اند که مردمان آن مناطق و نواحی مفید می دانند. این احتمال وجود دارد که این زیرجمعیت ها در اثر غفلت یا بی ارزش پنداشتن آنها و یا تلاقی شدید با اسب های تیپ دیگر در طولانی مدت از مجموعه کلی اسب عرب حذف شده و جایگزین آنها اسب هایی شوند که تقریباً با استانداردهای جدید هماهنگی دارند. در چنین مواردی کل جمعیت فقر تنوع یافته و نژاد اسب عرب با تنوع از دست رفته بازنده بزرگ و اصلی خواهد بود.

این جمعیت ها که به عنوان «ذخایر ژنتیکی» مهم محسوب می شوند، در دراز مدت در جهت حفظ سلامتی ژنتیکی، غنی و کامل بودن کل جمعیت اسب عرب مسلماً مورد نیاز می باشند.

بنابراین، باید به هر تلاشی در راستای حفظ یک میراث با ارزش بهاء داد و مردم در این رابطه شروع به فکر کردن نمایند.. پرورش دهندگانی که با این زیرجمعیت های اسب عرب کار می کنند مانند پرورش دهندگان در سوریه، عربستان سعودی، ترکیه یا ایران که به تازگی به صحنه جهانی اسب عرب وارد شده اند و اکنون به طور ناگهانی با این روند جدید رو به رو می شوند ابتداء قبل از اینکه این میراث قدیم خود را با بی توجهی از دست بدهند باید کمی فکر کنند.

اگر کسی با توجه بیشتری به این زیرجمعیتهای کم و بیش دست نخورده توجه نماید، متوجه این امر خواهد شد که تنوع در این اسبها حتی اگر تا حدودی خالص بین خود برای صدها سال پرورش داده شده اند، به اندازه تنوع موجود در کل جمعیت اسب های عرب می باشد. به عبارت دیگر: در این زیرجمعیتهای قدیمی انتخاب می تواند در محدوده ای وسیع صورت گرفته و جهت اصلاح پتانسیل بزرگی در دسترس می باشد.

به نظر می رسد که پرورش دهندگان یا کشاورزان سنتی که تمام زندگیشان را با این اسب ها گذرانده اند، در این باره که یک اسب بدون نقص چگونه باید باشد و اینکه چرا یک اسب با نقص های ساختاری قابلیت هایش کاهش پیدا می کند، به اندازه کافی مطلع نیستند. در این ارتباط انجام مسابقات زیبایی فرصت خوبی خواهد بود تا عموم برخی آموزش های لازم درباره ساختار بدنی اسب عرب را بیاموزند. ممکن است فردی با موضوع زیبایی که از طرف این مسابقات زیبایی تبلیغ می شود موافق نباشد، اما مطمئناً می تواند با موضوع ساختمان بدنی و ساختاری که براساس یافته های مربوط به سلامتی و قابلیت ها استوار است موافقت داشته باشد.


در بکارگیری بحث فوق الذکر درباره جمعیت اسب های عرب که صدها سال است در ایران زندگی می کنند و در حال حاضر به طور صحیح اسامی آنها جمع آوری و در تبارنامة ایران مورد قبول waho به ثبت رسیده اند چالشی بزرگ ایجاد می شود و بیشترین توصیه بر آن خواهد که این جمعیت به شکل فعلی که دارای هویتی خاص خود می باشد و به عنوان میراث ایران حفظ شود و در ارتباط با تطبیق دادن آنها با هر گونه استاندارد بین المللی، انتخاب در این جمعیت باید براساس معیارهای فیزیکی مناسبی صورت گیرد که قابل قبول برای هر اسب بی عیب و با ساختار خوب باشند و بخاطر داشته باشیم که نباید قابلیت اسب های عرب از بین بروند. یقیناً چنین اقدامی نیاز به وقت زیاد داد اما اینکه چنین عملی نتیجه مثبتی در برخواهد داشت می توان در جمعیت باصطلاح «عرب مصري» مشاهده کرد که منشأ آنها گروه کوچکی از اسب هایی بودند که در نیمه قرن نوزده توسط عده ای از اصیل زادگان مصری جمع آوری شده بودند. اگر چه نگهداری و انتخاب در آنها در راستای دستیابی به برخی خصوصیات مطلوب خاص بود، ولی باید توجه داشت که این عمل انتخاب برای رسیدن به یک تیپ عربی دلخواه در داخل همان جمعیت صورت گرفته است. در مقایسه عکس اسب های مصری قدیمی و جدید هرکسی می تواند بخوبی متوجه شود که این عمل انتخاب چقدر موفقیت آمیز بوده است و هنوز هم حتی در این جمعیت تنوع زیاد بوده و حتی تفاوتهای غیر منتظره مثبت یا منفی را به سختی می توان توضیح داد.

واضح است که استفاده از سیلمی های خارجی اصلاح شده با ساختار مناسب به طور قابل ملاحظه ای سبب سرعت بخشیدن به روند اصلاح و بهبود نژاد می شود اما حقیقت این است که این عمل فقط به کمک سیلمی های قوی و غالب حاصل می شود. به هر حال، این سیلمی ها به شدت بر نژاد قدیمی در تمام موارد تأثیر گذاشته و حتی به سرعت باعث از بین رفتن آن می شوند.
بنابراین، نژاد بومی باید به طور دقیق، مطمئن و ارزشمند بررسی شود و سپس با مشخص نمودن اه*** پرورش، با بکارگیری روش ها و متدهایی که مناسب بودن آنها در امر انتخاب ثابت شده است نهایتاً نتایجی کسب گردند که رضایت تولید کنندگان و عموم را جلب نمایند.


منبع: صنعت اسب ایران