سعید ارکان زاده یزدی:






بسیاری از مسافرانی که از جاده بندرعباس به شیراز می*آمدند، تا همین چند سال پیش کنار دریاچه مهارلو می*ایستادند و با پتو یا ملحفه*ای گوشه*ای از زمین را فرش می*کردند و به فلامینگوهای کنار دریاچه خیره می*شدند.
ده*ها هزار فلامینگو روی دریاچه، منظره*ای دیدنی برای گردشگران درست می*کردند. اهالی روستای مهارلو نیز میوه*های گوناگون باغ*های روستا را در سبدهای رنگ به رنگ می*ریختند و به گردشگران می*فروختند. هنوز خشکسالی نیامده بود و دریاچه موجب برکت روستا بود. اما به*تدریج که باران کم شد، روزگار خوشی هم به پایان رسید. کمبود باران و آب* رودخانه*های منتهی به دریاچه، مهارلو را از کناره*ها خشک کرد و حجم آب دریاچه کم و کمتر شد تا این*که در شهریور سال پیش، به 10 درصد دوران رونق خود رسید.

سال پیش که از شدت خشکسالی کاسته شد، اهالی روستای مهارلو شاد شدند که دریاچه به زندگی باز گشته است. آنها امیدوار به آینده نگاه می*کردند، اما اتفاقی دیگر، دوباره نگرانی را به اهالی روستا باز گرداند. این بار، فاضلاب شیراز به مهارلو هدایت شده بود. ورود فاضلاب، هر روز آلودگی*های زیست*محیطی را افزایش می*دهد، به*طوری که شاید تا چند وقت دیگر نه فلامینگویی باقی بماند، نه میوه*ای روی درختان مهارلو و نه گردشگری.

هنوز هم گردشگرانی برای دیدن دریاچه مهارلو به اطراف شیراز می*آیند، اما انگیزه گرد آمدن آنان در کناره دریاچه تغییر کرده است. در دهه*های گذشته، مردم برای دیدن منظره دریاچه پرآب به مهارلو می*آمدند و این روزها، مسافرانی که از جاده بندر عباس به شیراز می*آیند، کنار جاده می*ایستند تا بستر سفید دریاچه را ببینند و روی نمک*ها قدم بزنند. مهارلو میان مردم محلی به دریاچه نمک مشهور است و آب شوری دارد که به محض تبخیر، بلورهای نمک را بر جا می*گذارد. به گفته علمدار علمداری، هماهنگ*کننده استانی تالاب*های فارس، این روزها اشخاص ناشناسی مخفیانه نمک دریاچه را می*برند و با این کار به محیط*زیست آن صدمه می*زنند.

علمداری می*گوید: «وجود نمک در دریاچه برای حیات آن مفید است، اما اخیرا سایت*های برداشت غیرقانونی نمک در اطراف دریاچه ایجاد شده است.» با این حال، مشکل بزرگ*تر مهارلو، ورود فاضلاب شیراز به دریاچه است. جمشید منصوری، زیست*بوم*شناس، به سایت ایرن می*گوید: «با قرار گرفتن فرودگاه در 2 کیلومتری دریاچه، افزایش قابل توجه صیادان غیرمجاز و ورود گسترده فاضلاب به مهارلو، پیش*بینی می*شود که این دریاچه هرگز نتواند دوباره به زیستگاه مناسبی برای پرندگان بومی و کوچنده تبدیل شود.»شیراز حدود 2 میلیون نفر جمعیت دارد که تصفیه*خانه فاضلاب موجود در شهر، تنها می*تواند فاضلاب 100 هزار نفر را تصفیه کند.

چند سالی می*شود که دولت طرحی برای تاسیس تصفیه*خانه بزرگی در شیراز تصویب کرده و بناست که با کمک* وام*های بانک جهانی این تصفیه*خانه ساخته شود. ساخت تصفیه*خانه بزرگ شیراز هنوز به پایان نرسیده است و به گفته دهیار مهارلو به نقل از مدیران شهرداری شیراز تا زمان نامعلومی که این تصفیه*خانه تکمیل شود، فاضلاب این شهر به دریاچه مهارلو خواهد ریخت. فاضلاب شیراز از 2 راه مهار می*شود. یک بخش آن از رودخانه سلطان*آباد شیراز به دریاچه می*ریزد و قسمتی دیگر نیز به رودخانه خشک که درون شهر است وارد و به مهارلو هدایت می*شود. شهرداری شیراز جلوی آب چشمه* کوه*های اطراف شیراز نیز آب*بند زده است و با ساختن دریاچه*های مصنوعی که به تفریح*گاه و محل قایقر*انی تبدیل شده، عملا مانع ورود آب به دریاچه مهارلو شده است.

سید قدرت*الله سادات، دهیار مهارلو*، در گفت*وگو با «همشهری» می*گوید: «برای خشک نشدن دریاچه و ورود آب به آن کمکی نشده است. خشکسالی از یک*سو باعث شده است که دریاچه خشک شود و از سوی دیگر، جهاد کشاورزی برای افزایش ذخیره آب*های زیرزمینی، گوراب*هایی در کوه*های مهارلو ایجاد کرده که همین کار دلیل خشک شدن بیشتر دریاچه است.» با این حال، علت اصلی کاهش آب دریاچه مهارلو، خشکسالی در 2 سال متوالی بود. در نخستین سال خشکسالی، بارندگی 60 درصد و در سال بعد نیز 40 درصد کاهش یافت. دهیار مهارلو می*گوید: «سال*های قبل بارندگی در مهارلو، 600 تا 800 میلی*متر بود، اما در 2 سال اخیر به حدود 250 میلی*متر در سال رسیده است. وسعت دریاچه مهارلو خیلی زیاد و عمقش کم است که باعث می*شود آب دریاچه سریع تبخیر شود.

عمیق*ترین قسمت*های مهارلو بیشتر از 3متر عمق ندارد. در سال*های اخیر که بارندگی کاهش یافته، آب دریاچه نیز خشک شده است.» سادات می*افزاید: «مرکز دریاچه به*دلیل این*که دارای آب*های خودجوش است، در اول تابستان کمی آب شیرین دارد که تعدادی از پرندگان مهاجر کنار آن جمع می*شوند، اما اکنون که تابستان تمام شده، دریاچه خشک است.» او که مدام از کنار دریاچه می*گذرد، می*گوید: «تعداد پرندگان دریاچه مهارلو هم بسیار کم شده است. شاید جمعیت این پرنده*ها به 5 درصد جمعیت سابق نرسد. وجود همین پرندگان سبب شده بود که گردشگران زیادی برای دیدن آنها به مهارلو بیایند، اما حالا گردشگران برای مسافرت به این منطقه رغبت کمتری دارند.» خشک شدن یا کاهش آب دریاچه مهارلو بر آب و هوای منطقه نیز تاثیر گذاشته است.

حمید ظهرابی، معاون سازمان محیط*زیست استان فارس، در مرداد ماه سال گذشته اعلام کرد آب مهارلو به 10 درصد حجم اصلی خود رسیده است. او گفت: «با خشکی دریاچه مهارلو نمک موجود در بستر دریاچه وارد هوای شیراز شده است که این وضع در گرم شدن هوای این منطقه تاثیر خواهد گذاشت.» هوای منطقه مهارلو نیز خشک*تر شده و باردهی درختان این روستا کاهش یافته است. دهیار مهارلو می*گوید: «باغ*های مهارلو میوه بسیار مرغوبی دارد و باردهی آنها در منطقه معروف است، اما خشکسالی و کم شدن آب دریاچه ، درختان را هم در آستانه خشک شدن قرار داده است. از 4 چشمه روستا، 2 چشمه خشک شده و آب 2 چشمه نیز بسیار کاهش یافته است. در چنین وضعی با خشک شدن دریاچه، هوا، خشک و آفتاب خیلی سوزان شده است، درصورتی که در زمان پرآبی تبخیر آب دریاچه موجب می*شد که هوا مرطوب بماند و درختان آسیب نبینند.»در سال گذشته، درست در همان روزهایی که آب دوباره به دریاچه مهارلو بازگشت و مهاجرت پرندگان از سر گرفته شد، مهارلو در زمره یکی از 7 منطقه نمونه گردشگری انتخاب شد.

غلامرضا غلامی، فرماندار سروستان که دریاچه مهارلو در آن شهرستان واقع شده است، گفت که برنامه*هایی برای این منطقه نمونه گردشگری در نظر گرفته شده و مهارلو پس از 2 سال اغما در خشکسالی، دوباره به زندگی باز گشته است. به گفته فرماندار، برای طرح مطالعاتی این منطقه نمونه گردشگری که وسعتی 150 هکتاری دارد، 150 میلیون تومان اختصاص
یافته است. با این حال آنچه این روزها در دریاچه مهارلو به چشم می*آید، با سیاست*های جذب گردشگر تناسبی ندارد، زیرا اگر فاضلاب شهری و صنعتی همچنان به دریاچه ریخته شود، ممکن است گردشگرانی که چند سال پیش برای تماشای فلامینگوها و این روزها برای دیدن سطح سفید دریاچه و پا گذاشتن بر نمک*های بلورین به کنار آن می*آیند، در آینده*ای نه چندان دور با مردابی از فاضلاب روبه*رو شوند.