یوزپلنگ ایرانی را بشناسیم

تاريخچه پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی

در اواخر سال 60 با مشاهده یوزپلنگ در منطقه نای بندان، با انجام بررسی‌های لازم، حفاظت از گونه ارزشمند یوزپلنگ در دستور کار مسئولان و کارشناسان اداره کل حفاظت محیط زیست استان خراسان قرار گرفت و سرانجام به مطرح شدن اولین فاز حفاظت بین المللی یوزپلنگ آسیایی در سال 1375 انجامید. سپس با پیگیری دفاتر امور حیات وحش سازمان و اداره کل مذکور در سال 1377 و با کمک سازمان های بین المللی "پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و زیست بوم های مرتبط" با استفاده از کمک های مالی سازمان تسهیلات جهانی (GEF) و سازمان حفاظت محیط زیست در شهریور ماه سال 1380 تصویب گردید.
طی 12 سال گذشته پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی فعالیت های زیادی را در زیستگاههای یوز آسیایی در کشور انجام داده است که این فعالیت ها در بخش های حفاظتی،علمی و آموزشی بوده است.

وضعيت يوزپلنگ پيش از اجرای پروژه
اطلاعاتی درباره اکولوژی يوزپلنگ وجود نداشت!
مردم ايران چيزی درباره يوزپلنگ نمی دانستند!
تنها می دانستيم که 5 لکه زيستگاهی در کوير ايران احتمالا سنگرگاه يوزپلنگ است!
کمتر از 45 محيط بان وظيفه حفاظت از 3/8 ميليون هکتار عرصه يوزخيز را برعهده داشتند!
حدودا 2 قلاده يوزپلنگ هر ساله به دليل ناآگاهی عموم مردم توسط انسان کشته می شد!
هيچ تجربه ای از اجرای پروژه های حفاظتی در سطح کشور وجود نداشت!
اکثر کارشناسان بر اين باور بودند که کمتر از 15-10 قلاده يوزپلنگ در کشور وجود دارد و حتی برخی آنرا کاملا منقرض شده می پنداشتند.
پراکندگي يوزپلنگ آسيايياين زيرگونه در نواحي شمال آفريقا و در کشورهاي الجزاير، مصر، مراکش و برخي از کشورهاي آسيايي نظير هند، پاکستان، افغانستان، ايران، عراق، اردن، عمان، عربستان سوريه و کشورهاي آسياي مرکزي در جنوب روسيه تا اوايل قرن 20ميلادي پراکندگي داشتند. اکنون تنها جمعيت باقي مانده يوزپلنگ آسيايي در ايران باقي مانده که در سالهاي اخير به شدت کاهش يافته است.

پراکندگي زيستگاه هاي منتخب يوزپلنگ آسيايي در ايران
تا قبل از دهه1350 گزارش مستندي از پراکندگي يوز در ايران موجود نيست، اما طبق شواهد موجود اکثراً مناطق استپي و بياباني ايران از بمپور در بلوچستان تا طبس، پارک ملي گلستان، خوش ييلاق و ذخيرهگاه زيست سپهر توران، پارک ملي کوير، موته اصفهان، بافق يزد، خبروروچون و راور کرمان حاجي آباد بندرعباس و منطقه بهرام گور فارس مشاهده شده است. پراکندگي فعلي يوز آسيايي در مناطق تحت مديريت کوير مرکزي، توران، مياندشت، بافق، نايبندان طبس، دره انجير يزد،کالمند مهریز،عباس آباد نائین،سیاهکوه یزد و راور کرمان مي باشد.

زيستگاه يوزپلنگ آسياييزيستگاه يوز در ايران دشتهاي باز و پهناور و تپه ماهورهاي وسيع استپي و بياباني است. اين مناطق با وجود بارندگي کم و محدود داراي پوشش گياهي مناسبي است که در آن گونه هايي نظير درمنه، گز، تاغ، قيچ، اسکنبيل، کاروان کش، ريش بز و اشنان مشاهده مي شود. اين پوشش زيستگاه مناسبي را براي جانوراني مانند آهو، جبير، گوسفند وحشي و خرگوش که غذاي اصلي يوز مي باشند را فراهم مي آورد. چنين زيستگاهي به يوز اجازه مي دهد که به بهترين نحو از قابليتهاي فيزيولوژي و ريخت شناسي خود استفاده نمايد.
يوزها مخاطره آميزترين زندگي را در ميان تمامي جانوران بياباني دارند. دو نقطه ضعف معمولاً براي آنها گران تمام مي شود. نخست اينکه قادر نيستند در ماههاي گرم سال، گرماي خورشيد را تحمل کنند؛ در اين هنگام از سال آنها بايد کاملاً در سايه باقي بمانند. اگر يوزي مورد آزار و اذيت قرار گيرد و مجبور به ترک پناهگاه خود و راه رفتن در آفتاب شديد شود، ريسک بزرگي کرده و پس از طي چند کيلومتر ممکن است بر اثر گرما تلف شود. دومين نقطه ضعف يوزهاي ايران اين است که به شدت نگران امنيت خود هستند و اين نگراني باعث استرسآنها مي شود. وقتي انسان به آن نزديک مي شود، اولين واکنش آن اين است بدون جلب توجه کاملاً بر روي زمين دراز بکشد تا خودش را استتار نمايد. اگر عامل استرس نزديک تر شود، جانور در اولين پناهگاه قابل دسترس مانند حفره اي در ميان کوه ، لانه جانوراني نظير روباه، خرگوش و يا کفتار پناه مي گيرد. در نهايت اگر نتواند محلي را براي پنهان شدن بيابد سعي مي کند فرار کند.

ارزش هاي يوز
1. یوز مانند هر گونه جانوری دیگر از نظر ذخیره ژنتیک منحصر به فرد است و انقراض آن کره زمین را برای همیشه از آن ذخیره ژنتیک محروم می کند. هر گونه جانوری، به ویژه پستانداران وحشی در تحقیقات علمی از جمله تحقیقات پزشکی دارویی ارزش بسیاری دارند.
2. یوز یکی از اجزا تنوع زیستی ایران است که با دیگر اجزا آن در ایران و با گونه های دیگر این خانواده در سایر نقاط جهان تفاوت دارد. یوز مانند هر جانور دیگری در ایجاد تعادل اکولوژیک موثر است و انقراض آن این تعادل را بر هم می زند.(در مناطقی که جمعیت پستاندارن گوشتخوار کاهش یافته باشد و ناهنجاری هایی مانند انفجار جمعیت جوندگان پیش آید.)
3. یوز گونه پرچم در زیستگاه است و نشان دهنده وضعیت زیستگاه، وضعیت گونه های جانوری و گیاهی آن زیستگاه است. این گونه در حرکت های حفاظتی از ارزش نمادین بسیار بالایی برخوردار است. گونه پرچم می تواند گونه چتر هم باشد یعنی حفاظت از آن به منزله پوشش دادن حفاظت از تمام زیستگاهها و تمام گونه های گیاهی و جانوری آن زیست بوم است.
4. یوز،یکی از جاذبه های طبیعت گردی ایران است که می تواند منبع ایجاد درآمد برای جوامع محلی باشد.
عوامل تهديد كننده يوزپلنگ در زيستگاههاي مرتبط با آن:1- چراي مفرط دام در زيستگاه
2- سگهاي گله
3- تخريب زيستگاه ‌(به هر صورت از قبيل راه سازي (جداسازي زيستگاه)- معدن كاوي- تخريب و تبديل مراتع به مزرعه.
4- اشغال زيستگاه توسط دام يا انسان
5- شكار طعمه
6- كاهش طعمه به دلايل مختلف
7- تلفات يوزپلنگ به طرق مختلف بويژه تصادفات جاده اي

چنانچه هر چه زودتر اقداماتی برای حفظ یوز آسیایی نکنیم، این جانور با همان سرعتی که می دود، رو به انقراض می رود و به زودی به سرنوشت شیر ایرانی و ببر مازندران دچار خواهد شد و برای همیشه از سرزمینمان رخت برخواهد بست. به یاد داشته باشیم که ما حافظان آخرین بازمانده های یوز آسیایی هستیم. این وظیفه ماست که این امانت را به نسل های بعد از خود برسانیم.
منبع:espilet tabriz.com