12 اسفند روز جهانی حیات وحش؛

هفت درصد گونه های جانوری مهره دار کشور در معرض تهدید


تهران-ایرنا-حدود هزار و 170 گونه مهره دار در ایران وجود دارد که بر اساس فهرست سرخ IUCN حدود 78گونه از آنها یعنی هفت درصد از گونه های مهره دار کشور در معرض تهدید قرار دارد.




بسیار می شنویم یک قلاده یوزپلنگ به علت برخورد با خودروی عبوری تلف شده یا لاشه یک خرس در جنگل های شمال پیدا شده است، شاید در نگاه اول این اخبار چندان مهم به نظر نیایند اما آیا واقعا اینطور است ؟

به اعتقاد کارشناسان زیستمندان موجود در طبیعت برای محیط زیست و انسان ها بسیار مفید هستند و بر این اساس بر ارزش ذاتی حیات وحش و کارکردهای مختلف آن شامل کارکردهای محیط زیستی، ژنتیکی، اقتصادی، اجتماعی، علمی، آموزشی، فرهنگی، تفریحی، زیبایی شناختی و همچنین نقش حیات وحش در توسعه پایدار و رفاه انسانی تاکید شده است.

اما با توسعه شهر نشینی، حساسیت ها نسبت به ارزش حیات وحش کاهش یافت و تا جایی پیش رفت که موجبات نگرانی جامعه بین المللی را فراهم کرد بر این اساس تصمیم گرفته شد تا یک روز به عنوان روز حیات وحش نامگذاری شود که در راستای این تصمیم روز سوم مارس سالروز آغاز به کار کنوانسیون منع تجارت گونه‌ های نادر گیاهی و جانوری (CITES) به عنوان روز جهانی حیات وحش نامگذاری شده است.

این روز پیرو اعلامیه صادر شده از طرف کنوانسیون سایتیس ' کنوانسیون منع تجارت گونه های جانوری و گیاهی در معرض خطر انقراض' و طی شصت و هشتمین نشست عمومی سازمان ملل در 20 دسامبر 2013 به عنوان روز جهانی حیات وحش نامگذاری شد.

نامگذاری این روز با هدف افزایش آگاهی عمومی مردم و معرفی این روز بود تا نگاه ها را به سمت اهمیت حفاظت معطوف کند و اینکه مردم به عنوان حافظان اصلی محیط زیست و حیات وحش کشور بتوانند با افزایش آگاهی عمومی در حفاظت از گونه ها گام های موثرتری بردارند.
در ایران اولین سالروز روز جهانی حیات وحش در اسفند ماه 92 گرامی داشته شد و از آن سال به بعد سعی شد اقداماتی در این زمینه انجام شود.


*** وضعیت گونه های زیستی جهان و ایران


بر اساس آمار سال 2015 بیش از 61 هزار گونه جانوری در دنیا زندگی می کند که حدود 6 هزار تا از آنها در معرض تهدید قرار دارند، این آمار بر اساس فهرست سرخ IUCN ( فهرست سرخ گونه های در خطر تهدید سازمان حفاظت جهانی) تهیه شده، در واقع اکنون 9.7 درصد مهره داران جهان در معرض تهدید قرار دارند.

در ایران حدود هزار و 170 گونه مهره دار وجود دارد که بر اساس فهرست سرخ IUCN حدود 78گونه از آنها در معرض تهدید قرار دارند البته این معرض تهدید با درجات مختلف است ممکن است برخی از آنها به شدت در معرض انقراض باشند و برخی با درجه کمتر باشند که به گفته مجید خرازیان مقدم مدیر کل دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست حدود 7 درصد از گونه های جانوری مهره دار کشور در معرض تهدید قرار دارند.

به اعتقاد کارشناسان این وضعیت نشان می دهد به رغم تنوع زیستی قابل ملاحظه در کشور، گونه های زیادی در خطر تهدید قرار دارند و برای اینکه بتوانیم مانع گسترش این تهدیدها شویم ابتدا باید چالش های پیش روی حیات وحش کشور را بشناسیم.

شاید بزرگترین چالش ها تخریب و جزیره ای شدن زیستگاه ها، شکار غیر قانونی، وجود سلاح های غیر مجاز، زنده گیری و تجارت غیر قانونی گونه ها و وجود دام بیش از حد ظرفیت در زیستگاه های حیات وحش باشد که حدود 70 درصد مشکلات حول این چالش ها است.

چالش های محیط زیستی فقط مختص کشور ما نیست بلکه موضوعی جهانی است بر همین اساس هر سال شعاری خاص برای روز جهانی حیات وحش تعیین می شود که شعار امسال این روز دو مورد و درباره گربه سانان است با این مضمون که ' گربه سانان بزرگ جثه؛ صیادهای طبیعی در معرض تهدید ' و ' همین امروز برای حفاظت از این مخلوقات فوق العاده کاری انجام بده' .

خرازیان مقدم دراین باره به خبرنگار علمی ایرنا گفت: شعار امسال روز جهانی حیات وحش بر روی گربه سانان بزرگ جثه معطوف شده است که از نظر ما هم گونه های مهم و ارزشمندی هستند.
وی افزود: آن چیزی که در رابطه با روز جهانی حیات وحش به استان ها ابلاغ خواهیم کرد این است که به همراه این شعار ، شعارهای دیگری که به نحوی مربوط به این شعار اصلی باشد تهیه خواهیم کرد و از استان ها خواهیم خواست با محوریت شعار امسال و با توجه به گونه های جانوری مهمی که در استان ها وجود دارد و بعضا به عنوان نماد استان در حیات وحش استان معرفی شده یک سری اقدامات انجام دهند.
وی اظهار کرد: این اقدامات با محوریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان ها و با همکاری سازمان ها و نهادهای زیست محیطی غیر دولتی انجام می شود.

خرازیان مقدم تاکید کرد: هدف این است که توجه مردم بیشتر به مقوله حیات وحش و بیشتر به بحث گربه سانان بزرگ جثه که برخی از آنها در کشور ما در معرض خطر تهدید هستند معطوف شود، ممکن است حتی هر استانی بنا به سلیقه خود پوستر و لوگوهایی را آماده کند.
وی با تاکید بر اهمیت حفظ گونه های جانوری در کشور گفت: بر این اساس سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حفاظت از محیط زیست و زیستمندان آن، تهیه برنامه اقدام عمل حفاظت از گونه های در خطر انقراض را در دستور کار قرار داده است.


*** تهیه برنامه عمل حفاظت از گونه ها


وی گفت: دفتر حیات وحش سازمان محیط زیست و در راس آن معاونت محیط طبیعی سازمان حدود سه تا چهار سال است که تهیه برنامه مدیریت و حفاظت از گونه های در خطر تهدید را آغاز کرده و تعدادی از آنها نیز اجرایی شده اند.

خرازیان مقدم افزود: در واقع از چهار سال پیش هدف گذاری کردیم که بتوانیم حداقل برای گونه های جانوری در معرض تهدید تا پایان برنامه ششم توسعه یعنی تا چهار سال دیگر ، هم برنامه عمل داشته باشیم و هم اجرا کنیم.

وی ادامه داد: بر این اساس در اسفندماه سال گذشته که 6 برنامه عمل گوزن زرد، خرس سیاه، خرس قهوه ای، غاز پیشانی سفید کوچک، تمساح و سمندر لرستانی را تهیه کرده بودیم، به استانداران 28 استان ابلاغ شد چون این 6 گونه در 28 استان کشور وجود دارد و
از آنها خواسته شد حتما این برنامه ها در شورای برنامه ریزی استان مطرح، تصویب و برای آنها ردیف اعتباری مستقل گرفته شود، همچنین در ستاد هم چه از نظر ردیف اعتباری و چه کارهای کارشناسی حمایت لازم را انجام خواهیم داد.

وی ادامه داد: اطلاعاتی که در یک سال گذشته از استان ها دریافت کردیم مشخص شد که در برخی از استان ها کارهای بیشتری صورت گرفته و در برخی کمتر ، برخی استان ها حتی بودجه را هم دریافت کردند و بر این اساس این 6 برنامه عمل کم و بیش در حال انجام است.
به گفته وی برنامه عمل دو گونه میش مرغ و لاک پشت فراتی هم امسال از طریق کارشناسان سازمان محیط زیست تهیه و ابلاغ شد.

مدیر کل دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: امسال طبق برنامه ای که داریم قرار بود 10 برنامه عمل تهیه شود اما مشکلی که وجود دارد کمبود اعتبار است ، امسال از نظر اعتبارات محدودیت هایی داریم و نتوانستیم تاکنون نسبت به عقد قرارداد با مشاوران و دانشگاه هایی که تخصص لازم را دارند اقدام کنیم، بر این اساس تاکنون هشت برنامه عمل را تهیه کردیم که در حال اجرایی شدن هستند.

خرازیان مقدم با اشاره به اینکه تهیه برنامه های عمل در چند فاز تهیه می شود گفت: طبق برنامه زمان بندی شده باید تا چهار سال آینده 46 برنامه عمل را تهیه و اجرا کنیم که تاکنون هشت برنامه تهیه شده است.

وی تاکید کرد: مشکلی که وجود دارد محدودیت اعتبارات است که اگر برطرف شود اولین اولویت دفتر حیات وحش برای امسال همچون سال گذشته تهیه، تدوین و اجرای برنامه عمل گونه های جانوری در معرض خطر تهدید است که اجرایی شدن آن علاوه بر تامین اعتبارات مشارکت استانداران را نیز می طلبد.


*** ایجاد ذخیره گاهی طبیعی برای یوز در 40 هزار هکتار


وی درادامه به روز جهانی حیات وحش و شعار آن اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه شعار امسال روز جهانی حیات وحش در مورد گربه سانان است باید ببینیم برای این گونه های ارزشمند چه کارهایی کرده ایم.

وی افزود: دو گونه مهم گربه سان بزرگ جثه مانند پلنگ و یوزپلنگ در کشور وجود دارد که برنامه عمل حفاظت از پلنگ تهیه و اسفند 94 به استان ها ابلاغ شد و اکنون در حال انجام است.
خرازیان مقدم درباره یوزپلنگ آسیایی گفت: به رغم اینکه پروژه بین المللی حفاظت از یوزپلنگ در حال اجرا است اما دفتر حیات وحش سازمان محیط زیست احساس کرده که باید به موضوع ورود کند و کاری انجام دهد بر این اساس طرحی را با عنوان ' اقدامات مداخله گرایانه برای نجات یوز آسیایی ' تدوین کردیم.

وی ادامه داد: این طرح را برای رییس سازمان محیط زیست ارسال کردیم که مورد موافقت قرار گرفت و به مراجع ذیربط سازمان دستور داد که حتما اعتبارات این طرح تامین شود، البته تاکنون اعتباری تامین نشده است.

خرازیان مقدم به هدف تدوین این طرح اشاره کرد و گفت: بر آن شدیم که یک ذخیره گاه طبیعی در استان یزد برای یوز با وسعت حدود 35 تا 40 هزار هکتار تهیه و فنس کشی کنیم
و اگر بتوانیم از مرکز تکثیر و پرورش در اسارت پردیسان چه به صورت طبیعی و چه لقاح مصنوعی توله بگیریم از آنها در این ذخیره گاه به عنوان مولد استفاده کنیم تا بتوانیم یوز را با یک اقدام مداخله گرایانه حفظ کنیم.


وی افزود: شاید اگر 10 سال پیش درباره این اقدام مداخله گرایانه می پرسیدند می گفتیم صلاح نیست چون اولویت اول ما در حفظ گونه حفاظت از آنها در زیستگاه طبیعی است، برای گربه سانان بزرگ جثه در کشور هم اولین اولویت ما همچنان حفاظت از گونه در زیستگاه های طبیعی آنها با رفع عوامل تهدید در زیستگاه های طبیعی آنها است.
خرازیان مقدم ادامه داد: اما در کنار حفاظت از گونه در زیستگاه برای گونه های در معرض خطر انقراض مانند یوز به این نتیجه رسیدیم که خودمان هم باید اقداماتی را در طبیعت انجام دهیم بر این اساس تصمیم بر ایجاد یک ذخیره گاه طبیعی گرفته شد.

وی گفت: در این ذخیره گاه یوزپلنگ کنترل و مدیریت می شود، به عنوان مثال اگر شکارچی و رقیبی داشته باشد در صورت لزوم آنرا حذف خواهیم کرد یا اگر طعمه کم باشد تزریق خواهیم کرد چون در کنار آن ذخیره گاه طبیعی مرکز تکثیر و پرورش جبیر هم خواهیم داشت که به عنوان طعمه از آن استفاده می کنیم.
مدیر کل دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در واقع می خواهیم در یک محوطه بزرگ 40 هزار هکتاری و اگر لازم باشد بزرگتر ، بتوانیم با یک مدیریت حساب شده و کنترل شده جمعیت یوز را افزایش دهیم با این هدف که در سال های آینده بتوانیم یوزهایی که آنجا تولید می شوند را در ر صورت امکان در زیستگاه های طبیعی رها سازی کنیم.

وی تاکید کرد: البته همچنان اولویت اول ما برای تمام گونه ها به ویژه گونه های در معرض خطر تهدید و انقراض حفظ آنها در زیستگاه های طبیعی است اما با توجه به نگرانی هایی که برای جمعیت یوز وجود دارد ایجاد این ذخیره گاه به عنوان دومین اقدام برای حفاظت از یوز است.
خرازیان مقدم گفت: این طرح مورد تایید سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت و خواست از طریق دستگاه های ذیربط سازمانی یا بودجه مستقلی برای این طرح گرفته شود یا اعتبار طرح های معاونت محیط طبیعی افزایش یابد.


وی افزود: برای اجرای این طرح حدود 13 تا 16 میلیارد تومان اعتبار پیشنهاد کردیم چون برآورد تقریبی برای فنس کشی این محدوده به اعتباری حدود 12 تا 13 میلیارد تومان نیاز دارد.
وی ادامه داد: همچنین مبلغی حدود یک میلیارد تومان برای تجهیز مرکز تکثیر و پرورش پارک پردیسان پیشنهاد دادیم تا یک سری دستگاه های مورد نیاز دامپزشکی را تهیه کنیم تا در صورت لزوم دیگر حیوان به کلینیک دامپزشکی منتقل نشود بلکه تمام کارها در همان مرکز انجام شود.

خرازیان مقدم به نگهداری کوشکی و دلبر دو یوزپلنگ نر و ماده در مرکز تکثیر پردیسان اشاره کرد و گفت: نگهداری این دو حیوان با هدف توله گیری انجام می شود اما تاکنون لقاح طبیعی موفقیت آمیز نبوده و در نظر داریم اگر بتوانیم حداقل از طریق لقاح مصنوعی یوز را تکثیر و توله های آنها را به ذخیره گاه طبیعی منتقل کنیم.

وی تاکید کرد: امیدواریم کار لقاح مصنوعی را جلو ببریم و موالید را بگیریم چون اگر قرار باشد ذخیره گاه یزد را داشته باشیم باید مرکز پردیسان برای ما به عنوان مرکز تولید کننده مولد تجهیز شود.
خرازیان مقدم گفت: البته این اعتبارات باید در طول یکسال تامین شود چون کار فنس کشی حداقل یک سال زمان نیاز دارد در حالی که محدودیت زمانی داریم چون در آن منطقه چند قلاده یوز نر وجود دارد که نباید سنشان بیشتر از این شود تا بتوانند زادآوری داشته باشند بنابراین زمان از اهمیت زیادی برخوردار است.