پایگاه خبری دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران (iew): از سال ۱۳۸۶ همه ساله نهم شهریورماه به عنوان «روز ملی حفاظت از یوزپلنگ ایرانی» گرامی داشته می شود.

گفتن و نوشتن این یادداشت آن هم در روز ملى یوزپلنگ آسیایى سخت است اما دانستن حقیقتی تلخ از غرق شدن در رویایى شیرین مطلوب تر است.

برخلاف آنکه برخى مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست و پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایى سعى میکنند تا وضعیت یوز را مطلوب و روند احیاى جمعیت این گونه ارزشمند را مثبت ارزیابى کنند اما حقیقت این است که شرایط یوز بسیار بحرانى است، بطوریکه با ادامه روند فعلى، انقراض یوزپلنگ آسیایى در آینده اى نزدیک حتمى است.

تا حدود هشت الى ده سال قبل نیز یوزپلنگ شرایطى به مراتب مطلوب تر از امروز داشت و گزارشاتى مستند از زادآورى این گونه حداقل در ده زیستگاه مختلف در استان هاى یزد، خراسان جنوبى، سمنان و خراسان شمالى بطور مرتب به ثبت می رسید.
در مردادماه سال ۱۳۸۷ محیط بان جواد شکوهی از یک یوزپلنگ ماده و سه توله اش در پارک ملی سیاهکوه تصویر برداری نمود. (عکس زیر)







در حدود سال ۱۳۸۵ دوربین های تله ای تصویری از یک خانواده پنج فردی یوز را در پناهگاه حیات وحش دره انجیر تصویر به ثبت رساندند. (عکس زیر)







به دلایل گوناگون که مهمترین آن سوء مدیریت مى باشد زادآورى یوزپلنگ در تمامى زیستگاه هاى این گونه به غیر از ذخیره گاه زیستکره توران و پناهگاه حیات وحش میاندشت متوقف شده و جمعیت های یوز در این مناطق از بین رفته اند. هر چند جمعیت و زادآوری یوز در همین دو زیستگاه (توران و میاندشت) نیز به شدت کاهش یافته است.

طی شش سال اخیر حداقل سه یوزپلنگ ماده و سه توله در مسیری به طول حدودا ده کیلومتر در محور سمنان – مشهد در محدوده عباس آباد توران بر اثر برخورد با خودرو ازبین رفته و سه توله بدون مادر نیز از این حوادث بجا مانده اند که به احتمال بسیار زیاد آنها نیز به دلیل آسیب پذیر بودن تلف شده اند.

مرگ این شش یوزپلنگ و مرگ احتمالی سه توله بجا مانده از مهمترین دلایل انقراض احتمالی یوزپلنگ در ایران به شمار خواهد رفت.





در کمال ناباوری در طول این شش سال هیچ اقدام موثری در راستای ایمن سازی این مسیر کوتاه صورت نگرفته است. در عوض متولیان حفاظت از این سرمایه ارزشمند ملی مشغول رنگ آمیزی صورت کودکان و توانمندسازی جوامع محلی ساکن در حاشیه زیستگاه های یوز از طریق برگزاری جشنواره های گوناگون بوده اند.

اما مشخص نیست این توانمندسازی و آگاه نمودن جوامع محلی چگونه صورت گرفته است که همین جوامع محلی بهمن ماه سال گذشتهیکی از آخرین بازماندگان یوزپلنگ را با ضربات سنگ و چوب از پای درآوردند!

ناکارآمدى پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایى مهمترین عامل در بوجود آمدن شرایط کنونى است. پروژه اى ناکارمد و شکست خورده که بیشتر زمان، انرژى و بودجه آن به جاى اقدامات عملى و اجرایی در راستاى حفاظت، صرف برگزارى همایش ها ، نمایش ها و تحقیقات بى حاصل شده است.

تحقیقات بى حاصلى که پس از انقراض یوزپلنگ آسیایى بدون هیچ استفاده اى به بایگانى سپرده خواهد شد و هرگز در راستاى حفاظت از یوز اجرایى نشده است.

واضح و مبرهن است که ملاک موفقیت یا عدم موفقیت یک پروژه حفاظتی در مورد گونه جانوری در خطر انقراض، افزایش یا کاهش جمعیت گونه مربوطه می باشد. بنابراین کاهش شدید جمعیت یوزپلنگ آسیایی تا مرز انقراض ثابت می کند پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایى به هیچ عنوان موفق نبوده است.

البته تدوین چنین پروژه ای با اخذ مشارکت بین المللی در نفس عمل، اقدام مثبتی است اما دلیل ناکارآمدی این پروژه، ضعف در شیوه اجرای این پروژه می باشد.

اگر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایى که تمام وظایف، اختیارات و منابع مرتبط با حفاظت از یوزپلنگ را انحصارا در اختیار گرفته است وجود نداشت و حفاظت از یوز مانند سایر گونه های جانوری بر عهده معاونت محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان های مردم نهاد می بود، بطور حتم وضعیت یوزپلنگ به مراتب از شرایط کنونی فعلی مناسب تر بود.

در حال حاضر در صورتیکه عزمی جدی و ملی برای حفظ نسل یوزپلنگ آسیایی وجود داشته باشد با انجام اقدامات زیر شاید و فقط شاید بتوان از انقراض نسل این گونه ارزشمند جلوگیری نمود:
۱) خرید حقوق عرفی و قانونی دامداران و مرتع داران در داخل ذخیره گاه زیستکره توران و پناهگاه حیات وحش میاندشت و خروج کامل دام اهلی از این دو منطقه.
۲) ایمن سازی محور سمنان – مشهد در محدوده عباس آباد توران از طریق فنس کشی دو طرف جاده و احداث روگذر و زیرگذر.
۳) افزایش نیرو و امکانات حفاظتی ازجمله خودرو، موتورسیکلت، بودجه و … در دو منطقه توران و میاندشت.
۴) احداث آبشخور، احیای پوشش گیاهی و کلیه اقدامات لازم در راستای مقابله با اثرات خشکسالی و افزایش طعمه های یوز در زیستگاه های این گونه.
۵) جمع آوری و کنترل جمعیت سگ سانان ازجمله سگ های بدون صاحب، سگ های گله و گرگ در زیستگاه های یوزپلنگ.
۶) پایش مستمر مناطق حفاظت شده و عرصه های طبیعی در مرکز ایران به منظور شناسایی جمعیت ها و زیستگاه های شناسایی نشده
۷) تدوین برنامه عمل جامع یوزپلنگ آسیایی مستقیما زیر نظر معاونت محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست و انتقال وظایف و اختیارات پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی به دفاتر تخصصی (دفتر حیات وحش و دفتر حفاظت و مدیریت شکار و صید) در این معاونت.

در صورت اصرار بر ادامه روند فعلی و عدم اجرای موارد فوق، انقراض یوزپلنگ آسیایی در آینده ای نزدیک حتمی خواهد بود.