عقاب هارپارگورنیس یا عقاب هاآست (نام علمی: Harpagornis moorei) پرنده شکاری منقرض‌شده‌ای است که تا حدود سال ۱۴۰۰ میلادی در جزیره جنوبی نیوزیلند زندگی می‌کرد. تصور می‌شود این پرنده همان پواکای در اسطوره‌های مائوری‌ها (بومیان نیوزیلند) باشد. عقاب هارپارگورنیس پرنده‌ای عظیم‌الجثه بود که اندازه آن تقریباً دو برابر بزرگترین عقاب‌های زنده حال حاضر بود.


شکار اصلی او پرندهٔ عظیم‌الجثه و بی‌پرواز موآ بود و جثهٔ غول‌آسای این عقاب پاسخی فرگشتی به اندازهٔ عظیم شکارش بوده‌است چراکه نیاکان هر دوی آنها زمانی که به این جزیره وارد شدند بسیار کوچکتر بودند و با توجه به نداشتن رقیب به مرور اندازه بزرگتری پیدا کردند. تا پیش از ورود انسان‌ها به نیوزیلند هیچ پستانداری (جز سه نوع خفاش) در این جزیره زندگی نمی‌کرد و جایگاه اکولوژیکی پستانداران را پرنده‌ها پر کرده بودند. موآ یک حیوان چرنده بود که نقش آن در هرم غذایی شبیه به نقش گوزن و گاو در نقاط دیگر دنیا بود و عقاب هارپارگورنیس هم شکارچی رأس هرم غذایی محسوب می‌شد و همان کاری را می‌کرد که ببر و شیر در نقاط دیگر دنیا می‌کردند.

موآها که توانایی پرواز نداشتند پس از ورود مائوری‌ها در حدود سال ۱۳۰۰ به نیوزیلند به طور گسترده‌ای شکار شده و حدود ۱۰۰ سال بعد بر اثر شکار بی‌رویه و از بین بردن جنگل‌هایی که محل سکونت آنها بود، به کلی منقرض شدند. عقاب‌ها نیز که غذایی برای خوردن نداشتند همزمان به انقراض کشیده شدند.

طبقه‌بندی



عقاب هارپارگورنیس در سردهٔ مخصوص به خود در تیرهٔ عقابیان (شامل عقاب‌ها، قوش‌ها و کرکس‌ها) قرار می‌گیرد. تحلیل دی‌ان‌ای نشان داده که عقاب کوچک و عقاب پرپا نزدیکترین خویشاوندان این پرنده هستند و حتی می‌توان آن‌ها را در یک سرده قرار داد. اگر این نظریه درست باشد نام علمی این عقاب بایستی به Hieraaetus moorei تغییر کند.

این نتیجه‌گیری نشان می‌دهد تصور قدیمی که عقاب دم‌گوه‌ای نزدیکترین خویشاوند این عقاب است اشتباه است. زمان افتراق این عقاب از دو همتای کوچکتر خود حدود ۱.۸ میلیون تا ۷۰۰ هزار سال پیش برآورده شده‌است اگر این برآورد صحیح باشد افزایش ده تا پانزده برابری وزن این پرنده یک واقعهٔ استثنایی محسوب می‌شود که در هیچ مهره‌دار دیگری مشاهده نشده‌است و طعمهٔ بسیار بزرگ و نبودن رقیب غذایی آن را ممکن ساخته است.


مشخصات


بر مبنای بیشتر برآوردها وزن عقاب‌های ماده حدود ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم و نرها ۹ تا ۱۲ کیلوگرم بوده‌است. بر اساس یک برآورد ماده‌های بزرگ می‌توانسته‌اند به وزن ۱۶.۵ کیلو هم برسند درحالیکه تاکنون هیچ عقابی در حیات وحش مشاهده نشده که وزن آن به ۹ کیلوگرم رسیده باشد.
این عقاب طول بال کمی نسبت به اندازه خود داشت. فاصلهٔ دو سر بال یک عقاب ماده ۲.۶ متر و شاید تا ۳ متر برآورد شده‌است که تقریباً هم‌اندازه با بزرگترین عقاب‌های ماده در عقاب دم‌گوه‌ای، عقاب طلایی، عقاب دریایی استلر، عقاب استپی و عقاب جنگی است. البته بال‌های کوتاه مزیتی برای این پرنده در جنگل‌های انبوه نیوزیلند محسوب می‌شده‌است، کما اینکه عقاب فیلیپینی و عقاب هارپی هم که از بزرگترین و نیرومندترین عقاب‌های زنده هستند برای سازگاری بیشتر با محیط جنگلی بال‌های کوتاهتری نسبت به طول بدن خود دارند.


منقار و ساق پای بزرگ ویژگی این پرنده شکاری بوده‌است. یک منقار پایینی به جامانده از این عقاب ۱۱.۴ سانتیمتر اندازه‌گیری شده در حالیکه بزرگترین منقارهای عقاب امروزی (عقاب فیلیپینی و عقاب دریایی استلر) حداکثر ۷ سانتیمتر طول دارند. ساق پای آن نیز حدود ۲۴ سانتیمتر اندازه‌گیری شده در حالیکه بلندترین ساق در عقاب‌های امروزی (فیلیپینی و عقاب پاپوایی) ۱۴ سانتیمتر است. پاهای نیرومند و عضلات بزرگ پروازی این پرنده را قادر به جهیدن از زمین با وجود بدن بزرگ و سنگینش می‌کرده‌است.


رفتارها و بوم‌شناسی



در برخی کتاب‌ها عقاب هاآست را به عنوان پرنده بدون پرواز به تصویر کشیده‌اند که قطعاً اشتباه است. بی‌تردید این پرنده پرواز می‌کرده اما قابلیت‌های پرواز در ارتفاع بالا و بال‌بازروی عقاب‌های دیگر را نداشته‌است و این به دلیل بارگیری بال بیشتر یعنی وزن بیشتری است که بال‌های آن بایستی تحمل می‌کرده‌اند.

عقاب فیلپینی مناسبترین گونه زنده برای مقایسه با عقاب هاآست است چون او هم از نیاکانی کوچکتر (نیای مشترک با عقاب مارخور) در یک محیط جزیره‌ای جنگلی فرگشت یافته و بر اثر نبود پستانداران بزرگ گوشتخوار و رقبای دیگر اندازه آن افزایش یافته‌است. دم‌های این پرنده هم بسیار طولانی بوده‌اند که در ماده‌ها به نیم متر طول با پهنای زیاد می‌رسیده‌اند تا با ایجاد نیروی برای بیشتر مساحت بال کم را جبران کنند. طول بدن تا ۱.۴ متر در ماده‌ها برآورد شده و قد ایستاده هم ۹۰ سانتیمتر و شاید کمی بیشتر بوده‌است.

موآها که طعمه اصلی این عقاب بودند تا ۱۵ برابر خود عقاب‌ها وزن داشتند و با توجه به نبود شکارچیان یا لاشه‌خواران بزرگ دیگر این عقاب‌ها می‌توانستند یک شکار را در روزهای متوالی مصرف کنند.


عقاب هارپاگورنیس
سنگواره‌های به‌جامانده
وضعیت بقا
طبقه‌بندی علمی
فرمانرو: جانوران
رده: پرندگان
راسته: شاهین‌سانان
تیره: عقابیان
سرده: Harpagornis
گونه: Harpagornis moorei
نام علمی
Harpagornis moorei
هاآست، ۱۸۷۲


یک تصویر تخیلی از حمله عقاب هاآست به دو موآ


منبع:ویکی پدیا