مفاهیم کلی

[mohammad_h]

تاریخچه جنین شناسی :
ارسطونخستین دانشمندی بود که 340 سال قبل از میلاد به مطالعات علمی در زمینه جنین شناسی پرداخت .کارهای وی اگرچه از نظر دانش امروزی دارای نواقص زیادی است :ولی از این نظر که مطالعاتش نقطه آغازی برای دانش جنین شناسی است حائز اهمیت است. ارسطو گمان می کرد که موجود زنده ازدو راه به وجود می آید اول اینکه جنین از قبل آماده و ساخته شده است ودر دوران جنینی صرفا نمو کرده وبزرگ می شود.دوم اینکه موجود زنده سیر تکامل نمو جنینی خود را از ماده بی شکلی آغاز کرده و تدریجا نمو و تکامل فردی خود را به پایان می رساند

این کشف که تخم برخی حشرات از طریق پارتنوژنز و بدون اسپرم می تواند رشد کند نظریه دوم را قوی تر کرد .این بحث و جدال ها تا قرن بعد هم ادامه پیدا کرد تا اینکه تحقیقات و یافته های بعدی اهمیت هر دو جنس را در تولید مثل مشخص نمود .اهمیت این نکته را یک راهب ایتالیایی به نامLazzaro Spallanzani نشان داد .سپس این فرضیه مطرح شد که تکوین جنین از طریق رشد و نمو و تغییر شکل تدریجی و پیشرونده اتفاق می افتد .بر اساس قانون ون بائر Von Bear,s law):شخصی به نام Karl Ernst Von Bear در سال 1928این قانون را تدوین نمود ) جنبه های اساسی و کلی هر موجود در مراحل اولیه تکوین و زود تر از ویژگیهای خاص آن موجود ظاهر می شود .این شخص همچنین وجود لایه های زاینده را در جنین نشان داد; اما اهمیت آنها تا شناخت اساس سلولی ساختار موجود هنوز مشخص نبود. با ارائه تئوری سلولی توسط اشلیدن و شوان در سال 1939 (Mathias Schleiden and Schwann Theodor) اساس جنین شناسی مدرن پی ریزی شد و جنین شناسی به عنوان یک علم آغاز گردید.

[mohammad_h]

جنین شناسی Embryology

تقریبا تمامی جانوران عالی(higher) زندگی خود را از یک سلول منفرد یعنی تخم لقاح یافته یا زایگوت شروع می کنند .زیگوت دارای منشا دوگانه است و ازدو گامت -اسپرماتوزون از والد نر و اووم از والد ماده - تشکیل می شود .زمان لقاح نقطه آغازین تاریخ زندگی فرد یعنی انتوژنی (ontogeny ) است .در واقع انتوژنی طول کل زندگی یک فرد است .زمان جنینی دوره ای است که از لقاح شروع شده و با متامورفیز(metamorphosis ( دوزیستان ،خروج از تخم hatching )) در پرندگان و تولد در پستانداران پایان می یابد . یک قرن پیش بیولوژیست آلمانی به نام August Weismann سلول ها را به دو دسته بدنی (soma)و جنسی (germ) تقسیم نمود .سلول های جنسی برای جاودانه ماندن گونه اهمیت دارند و سلول های بدنی برای حفظ و جاودانگی سلول های جنسی .البته تکوین و بلوغ گامت ها نیز در مبحث جنین شناسی می گنجد .این علم در واقع مطالعه سیر مراحل رشد و نمو یا تکامل فردی و تکوینی هر موجود زنده است .مباحث ویژه در جنین شناسی به طور فهرست وار عبارتند از جنین شناسی توصیفی(descriptive embryology) ، جنین شناسی تجربی (experimental e.)، جنین شناسی مقایسه ای (comparative e. ) ، جنین شناسی کاربردی (applied e.)،ناهنجاری شناسی (teratoloy )،جنین شناسی انسان(human e.) جنین شناسی مولکولی ( .molecular e ) و زیست شناسی تکوینی (development biology ) .

تعریف چند اصطلاح :
پیش از وارد شدن به مباحث اساسی جنین شناسی به تعریف چند اصطلاح پرداخته می شود.

سلول های تمام استعدادی (totipotent) : تخم لقاح یافته توانایی تشکیل یک موجود کامل را

دارد . سلول های حاصل از چند تقسیم اول پس از لقاح نیز این ظرفیت را دارند .چنین سلول هایی را تمام استعدادی می گویند .بدین معنی که این سلول ها قادرند به هر نوع سلول دیگر تبدیل شوند .طی پدیده محدود شدن (restriction ) به تدریج این قابلیت و توانایی کاهش پیدا می کند . بدین ترتیب سلول های چند استعدادی (multipotent) بوجود می آید که هر یک قادرند به تعداد محدودی سلول تمایز یابند .سلول هایی که فقط قادر به تمایز به یک نوع سلول هستند را تک استعدادی (unipotent) گویند.

القا (inducition ):واکنش های متقابل میان بافت ها و سلول ها با یکدیگر اصطلاحا القا گفته می شود .در این پدیده دو عنصر وجود دارد :

عامل القا کننده (inducer) که علامت القا را صادر می کند

عامل پاسخ دهنده (responder ) که به علامت القا پاسخ مناسب می دهد .

به عنوان مثال تشکیل لنز در نتیجه اثر القایی دو عنصر اکتودرم رویی – به عنوان عامل القا کننده –و فنجان بینایی –به عنوان عامل پاسخ دهنده –بر روی یکدیگر است .

تمایز (differentiation ): پدیده ای است که در طی آن سلول تخصص یافتگی پیدا می کند .

1-4. سیکل جنسی در پستانداران

تولید مثل در پستانداران پدیده ای منظم است که نیاز به هماهنگی بافت های بسیاری در بدن فرد ماده دارد .تغییر در ویژگی های ساختاری و عملی اندام های تولید مثلی در هر دو جنس نر و ماده به واسطه هورمون هاست .البته تاثیر سیستم عصبی و همچنین عوامل محیطی و روانی را بر پدیده تولید مثل نمی توان از نظر دور داشت .

فعال شدن ژن ( gene activation )

در زایگوت تعداد معدودی از ژن ها فعال هستند .DNA کروموزومی به همراه هیستون های بازی کروماتین نامیده می شوند .در این مرحله کروماتین به شدت با هیستون ها پیوند برقرار کرده و به شدت رنگ می گیرد . این کروماتین که غیر فعال است هترو کروماتین نام داشته و غیر فعال است ،با شروع تکوین گروه خاصی از ژن ها از حالت فشرده در آمده و غیرفعال می شوند .این کروماتین فعال که روشن است یوکروماتین نام دارد .اولین ژن هایی که فعال می شوند ژن های مربوط به تکثیر سلولی و فعالیت های متابولیک معمول سلول هستند. با پیشبرد تسهیم و ورود جنین به مرحله لایه زایی (گاسترولاسیون) ژن های اختصاصی هر بافت فعال میشوند ،بعدا در طی اندام زایی و بافت زایی ژن های کنترل کننده فعالیت های اختصاصی در سلول های متمایز شده شروع به فعالیت می کنند .

1-4-1. سیکل استروس (estrous cycle )

در رده پستانداران برخی از جانوران در طی دوره کوتاهی از طول سال از نظر جنسی فعال هستند زمان این فعالیت در هر دو جنس با یکدیگر هماهنگ است . بیولوژیست ها این دوره را استروس گویند.در واقع استروس دوره فعالیت جنسی شدیدی است که از طریق رفتار حیوان آشکار می شود .زمان استروس در نزدیکی زمان تخمک گذاری است.استروس به صورت دوره ای اتفاق می افتد که به آن سیکل استروس یا سیکل جنسی می گویند .

دوره استروس خود به چهار بخش تقسیم می شود :

1- استروس :دوره کوتاهی که در آن آمادگی برای تولید مثل همراه با تخمک گذاری و افزایش میل جنسی اتفاق می افتد .

2- پس استروس ( postestrum یا metestrum):دوره ای که در آن آمادگی های بی حاصل دوره پیشین برای بار داری دچار عقب نشینی می شود .

3- دی استروس (diestrum):حد فاصل بین دوره دو و دوره چهار که دوره استراحت است .

4- پیش استروس (proestrum ): طی این دوره فعالیت آماده سازی برای دوره استروس بعدی آغاز شده و موجود دوباره خود را برای تولید مثل آماده میکند.

طول دوره استروس در حیوانات مختلف بسیار متفاوت است.در برخی از جانوران فقط یک دوره استروس در کل طول سال وجود دارد .حد فاصل طولانی بین دوره های استروس anostrus گفته می شود .

انواع جانوران بر اساس تعداد دوره استروس :

1- تک استروس (monstrous): گونه هایی که فقط یک فصل زاد و ولد دارند مانند گوسفند.

2- چند استروس (polyestvous ): گونه هایی که دارای چندین فصل زاد و ولد در طول یک سال هستند مانند خرگوش..............................

منبع:زبرجد