سلام
در صورتی که عمل جفت گیری به موقع و به طور صحیح انجام گیرد و مشکل فیزیولوژیکی و آناتومیکی و نیز اختلال و بیماری های هورمونی وجود نداشته باشد معمولا حیوان ماده پس از آن آبستن شده و وارد مرحله ی بارداری خواهد شد. همان طور که اشاره شد تخمک های رها شده از تخم دان سگ ماده پس از گذشت جدود 2 تا 3 روز پس از آزاد شدن بالغ شده و در صورت حضور به موقع و کافی اسپرم زنده و سالم در محیط رحم بارور شده و مرحله ی رشد جنین آغاز می شود.همانند سایر جانوران در سگ ها نیز به وجود آمدن سلول اولیه ی جنینی مستلزم لقاح و ممزوج شدن سلول ج-ن-س-ی نر و سلول ج-ن-س-ی ماده است و نیمی از 78 کروموزوم موجود در هر سلول جنین از طریق یکی از والدین تامین می شود.کلیه ی خصوصیات ظاهری-شکل کلی حیوان-نقشه ی ساختمانی تمام اندام های داخلی و خارجی-رنگ و حتی خلق و خوی حیوان بر اساس برنامه ریزی دقیق و پیچیده dna های موجود در این کروموزوم ها شکل گرفته و با این اوصاف قسمتی از خصوصیات جسمی و ظاهری پدر و قسمتی از خصوصیات جسمی و ظاهری مادر بر اساس اصل احتمالات و نیز غالب و مغلوب بودن آن ها به توله ها منتقل می شود.طول دوره ی آبستنی سگ ها بسته به نژاد-تغذیه و شرایط اقلیمی بین 57 تا 67 روز و به طور میانگین 60 روز یا 2 ماه است.در صورتی که معیار شمارش برای صاحب حیوان از روز جفت گیری باشد زمان زایمان با چند روز اختلاف بین 58 تا 72 روز پس از جفت گیری خواهد بود.در طول این مدت تخمک های بارور شده تکثیر پیدا کرده و از حالت توده ی بی شکل سلولی تبدیل به جنین های کامل می شوند.تعداد جنین ها بر حسب نژاد سگ-تغذیه و شرایط اقلیمی میتواند بین 1 تا 12 عدد و حتی بیشتر باشد.طی 35 روز اول بارداری روند ساخته شدن ارگان ها کامل شده و اندام های اصلی بدن جنین شکل می گیرند در واقع از این زمان به بعد می توان نام جنین را برای آن ها به کار برد.این اتفاقات درون شاخهای رحم و داخل محوطه ای به نام کیسه های جفت که از اتحاد پرده های داخلی و خارجی و لایه سطح داخلی رحم تشکیل شده اند به وقوع می پیوندند و جنین های موجود در داخل این کیسه های پر از مایعات جنینی مراحل رشد و توسعه ی ارگانی را به سرعت طی می کنند.جفت به عنوان یک حامی تمام عیار علاوه بر اینکه جنین ها را درون مایعات داخل خود در برابر ضربات فیزیکی حفظ می کند وظیفه ی تغذیه و اکسیژن رسانی به آن ها را نیز بر عهده دارد.تبادلات گازها و مواد غذایی بین سیستم گردش خون مادر و جنین ها از طریق جفت صورت گرفته و مواد زائد حاصل از متابولیسم جنین ها نیز از این طریق وارد جریان خون مادر شده و دفع می شود.علاوه بر تمام نکات ذکر شده در هنگام زایمان مایعات جنینی موجود در جفت کانال زایمانی را لغزنده کرده و روند خروج تولهه ها را تسهیل می کنند.با توجه به تعداد جنین ها میزان مایعات جنینی موجود در جفت و جثه ماد-وزن سگ ماده در دوران آبستنی بین 20 تا 55 درصد افزایش پیدا کرده و طبیعتا در این زمان سگ ماده برای رفع نیاز های خود و توله هایش به غذای بیشتر و مغذی تری نیاز دارد.


تشخیص بارداری
با وجود این که رفتار سگ های آبستن تغییر می کند ولی تغییر رفتار نمی تواند دلیل قابل استنادی برای آبستنی حیوان باشد.افزایش اشتها و افزایش وزن نیز با وجود اینکه در زمان آبستنی اتفاق می افتند ولی نمیتوانند دلیلی بر وجود آبستنی باشد.در واقع تشخیص آبستنی در اوایل دوره بسیار مشکل بوده و علائم ظاهری آن تا قبل از 35 روزگی بسیار مبهم و غیر قابل استناد است.از حدود 35 روزگی افزایش وزن مادر آغاز شده و اشتهای او زیاد می شود.در این زمان افزایش حجم سینه ها شروع شده و در صورتی که آن ها را فشار دهید مایع سروزی با فشار از آن ها خارج می شود.در همین محدوده ی زمانی در بعضی از سگ ها لمس جنین ها در شاخ های رحم به صورت اجسامی شبیه به توپ گلف ممکن است امکان پذیر باشد.البته توجه داشته باشید که تشخیص آبستنی در این سن از طریق ملاسمه در همه ی سگ ها به خصوص سگ های چاق امکان پذیر نبوده و از سوی دیگر نیاز به تجربه و مهارت زیاد دامپزشک دارد.بعد از این زمان به دلیل جمع شدن مایعات جفت در اطراف جنین ها تشخیص از طریق ملاسمه امکان پذیر نبوده و اغلب تا 55 روزگی دیگر قابل لمس نیست.معمولا بزرگ شدن شکم از حدود روز 40 آبستنی ظاهر شده و ادامه می یابد.بیشترین رشد جنین بین روز های 32 تا 55 رخ می دهد و در این زمان جوانه های دست و پا ظاهر شده و سر-تنه و شکم از هم تفکیک می شوند.در اواخر آبستنی نیز به وسیله ی یک گوشی معاینه دقیق و حساس می توان صدای قلب جنین ها را از صدای قلب مادر تفکیک کرد.در هفته یآخر آبستنی ممکن است درجه ی حرارت بدن مادر کمی تغییر کند.به این معنی که ابتدا دمای بدن مادر کاهش یافته و حتی ممکن است تا 36/5 درجه نیز برسد و سپس در چند ساعت قبل از زایمان افزایش یابد.در هفته ی آخر آبستنی به خصوص در روز های آخر سینه های مادر حجیم و متورم شده و نوک آنها برجسته می شود.در این زمان اگر نوک آن ها را فشار دهید از آن ها مایع آغوز که همان غذای جادویی برای ایمن سازی نوزادان است خارج می شود.خروج این مایع که شبیه به شیر است نشانه ی نزدیکی زمان زایمان است.

در صورتی که صاحب حیوان برای آگاهی از وضعیت آبستنی سگ خود اشتیاق داشته باشد با استفاده از تجهیزات پزشکی می توان این کار را انجام داد. از حدود روز 17 تا 20 آبستنی با استفاده از روش تشخیصی اولتر سونوگرافی می توان آبستن بودن حیوان را البته با درصدی احتمال خطا تایید کرد.یک هفته بعد از آن ضربان قلب جنین با استفاده از سونوگرافی دریافت شده و حتی به طور تقریبی تعداد نورادان را می توان تخمین زد.با استفاده از رادیو گرافی نیز تشخیص آبستنی امکان پذیر است.ولی تشخیص قطعی آن با این روش تا قبل از 45 روزگی مقدور نمی باشد.در این زمان با توجه به استخوانی شدن ساختار اسکلتی جنین وجود آن ها و حتی به طور تقریبی تعداد آن ها در عکس رادیوگرافی مشخص می شود.در این زمان حتی می توان با درصدی خطا زنده بودن و حتی مرگ احتمالی توله ها را اعلام کرد.شمارش دقیق توله ها با استفاده از عکس رادیو گرافی در اواخر آبستنی امکان پذیر خواهد بود.

استفاده از روش های آزمایشگاهی از طریق اندازه گیری فاکتورهای ویژه ای در خون و ادرار نیز امکان پذیر است.اندازه گیری فیبرینوژن-پروتئین واکنشی c یا سایر پروتئین های فاز حاد از جمله معیار های بیوشیمیایی تشخیص آبستنی است که به علت گرانی این روش ها و عدم دسترسی به آن ها برای عموم زیاد مورد استفاده قرار نمی گیرد.

مراقبت های دوران بارداری
از آنجا که سگ ماده شما به ژردی قرار است مادر شود ممکن است تغییر رفتاری واضحی در او مشاهده کنید.به خصوص از اواسط آبستنی او آرامتر و متین تر و کمتر رفتارهای توام با هیجان از خود بروز می دهد.یکی از مهمترین مسائلی که باید در این دوران به آن توجه کرد غذایی حیوان آبستن است.همان طور که اشاره شد از حدود 40 روزگی به بعد افزایش وزن مادر به وضوح قابل مشاهده بوده و در این زمان که جنین ها در اوج مرحله ی رشد و تکامل خو قرار دارند نیاز مادر به مواد غذاییی سرشار از پروتئین و انرژی بیشتر خواهد بود.هرچه جنین ها بزرگتر می شوند بدن مادر فشار بیشتری را برای تامین احتیاجات غذایی آن ها تحمل می کند و اگر این مواد را از طریق غذای روزانه دریافت نکند علاوه برا اینکه خو دچار ضعف مفرط خواهد شد-رشد و تکامل جنین ها نیز دچار اختلال می شود.در مبحث تغذیه مربوط به سگ های آبستن توصیه هایی لازم جهت تغذیه در این دوران گنجانده شده است.


لانه ی مادر آینده نیز ار اهمیت زیادی برخوردار بوده و اگر تا این زمان برای حیوان خود لانه ی مناسبی در نظر نگرفته اید باید به فکر تهیه آن باشید.این لانه باید متناسب با جثه ی مادر و پیشبینی تعداد و جثه توله ها باشد.فضای داخلی آن باید به اندازه ای باشد که مادر بتواند به راحتی به پهلو دراز کشیده و به توله های خود شیر بدهد.جنس دیوار ها می تواند از چوب-صفحات پلاستیکی یا پارچه باشد.ارتفاع آن نیز به اندازه ای باشد که مانع خروج توله های نوزاد از لانه شود.در ورودی لانه را طوری در نظر بگیرید که ورود و خروج مادر به راحتی و بدون کشیده شدن پهلو هایش به کناره ی در انجام گیرد.محل قرار گرفتن این لانه باید در جایی آرام و به دور از رفت و آمد باشد.این محل باید به دور از تابش مستقیم خورشید و جریان مستقیم باد کولر بوده و از وسایل گرمایشی فاصله داشته باشد.وجود تهویه ی مناسب و عدم وجود رطوبت بالا از دیگر نکاتی است که باید در انتخاب محل قرار گرفتن لانه مورد توجه قرار بگیرد.سگ های ماده ترجیح می دهند توله های خود را در مکانی به دنیا آورند که در معرض دید ساکنین خانه نباشد.برای پوشش کف لانه میتوانید از پتو یا موکت مستعمل و تمییز استفاده کنید.پوشال درشت و تمییز نیز برای این منظور مناسب است.از آنجا که در هنگام زایمان مقدار زیادی مایعات و خون از مادر دفع می شود بهتر است این بستر را بعد از به دنیا آمدن توله ها عوض کنید.استفاده از چنیدین لاله روزنامه ی باطله نیز در صورتی که چیز بهتری در دسترس نباشد مناسب است.فراهم کردن لانه ی مناسب باید حداقل 2 هفته قبل از زایمان صورت گیرد تا سگ ماده در این مدت زمان کافی برای انس گرفتن به آن را در اختیار داشته باشد.

در طول دوره ی آبستنی فعالیت حیوان اهمیت زیادی دارد و تا آخرین روز قبل از زایمان نیز پیاده روی سبک برای مادر آینده لازم و مفید خواهد بود.اگر در این دوره حیوان فعالیت نداشته باشد چاق شده و دچار ضعف عصلانی می شود و این امر علاوه بر اینکه وضعیت زایمان را سخت می کند سلامت مادر را نیز به خطر می اندازدیاده روی روزانه برای حیوان آبستن بسیار مفید است و بهتر است جزء برانامه ی روزانه قرار بگیرد.ولی از اواخر دوره ی حاملگی باید از فعالیت شدید و جست و خیز و حیوان جلوگیری شودرش از ارتفاع زیاد و انجام حرکات سریع و ناگهانی در روز های آخر ممکن است سلامت جنین ها را به خطر بیاندازد.


حفظ بهداشت عمومی و نظافت روزانه را می توان مانند قبل انجام داد به شرطی که در حین انجام آنها فشار زیادی به حیوان وارد نشود.شستشو-برس زدن و کوتاه کردن ناخن ها از جکله این موارد است.


توصیه برا این است که در اواسط تا اواخر دوره ی آبستنی سگ ماده تحت درمان ضد انگلی قرار بگیرد.این امر باعث جلوگیری از آلودگی های انگلی نوزادان قبل از تولد شده و برای و برای سلامت مادر و توله ها مفید خواهد بود.زیرا برخی از آلودگی های انگلی در زمان جنینی و از طریق جفت از مادر به توله ها منتقل می شوند.در صورتی که مادر مبتلا به انگل باشد ممکن تخم انگل ها که از مدفوع سگ ماده دفع شده از طریق مکیدن سینه های مادر با تمای با بدن او وارد بدن نوزادان شده و آن ها را آلوده کند.برای درمان ضد انگلی حیوان آبستن خود حتما با دامپزشک مشورت کنید و از انجام خودسرانه این کار اجتناب نمایید.

مراقبت های قبل از زایمان
ظرف 2 تا 3 روز آخر آبستنی سگ ماده بی قرار و گوشه گیر شده و احتمالا غذای کمتری می خورد.در اواخر دوره ی آبستنی در اثر افزایش غلظت هورمون پروژسترون دمای بدن ادر کاهش پیدا کرده و سپس در ساعات اولیه ی شروع زایمان افزایش می یابد.بنابر این کاهش دمای بدن مادر به کمتر از 37/5 درجه نشانه ی شروع زایمان ظرف 24 تا 48 ساعت آینده خواهد بود.در نژاد های مو بلند بهتر است برای دسترسی آسان تر توله ها به نوک سینه های مادر و جلوگیری از ایجادآلودگی در هنگام زایمان موهای زیر شکم-اطراف سینه ها و ناحیه ی پشت به خصوص اطراف مهبل و مقعد حیوان کوتاه و تمیز شود.این کار بهتر است چند روز قبل از فرارسیدن زمان زایمان صورت بگیرد.با نزدیک شدن به موعد زایمان باید سینه ها و سر سینه ها اطراف ناحیه ی مهبل و به خصوص مقعد مادر با مواد ضد عفونی کننده شست و شو شده و کاملا تمیز شود.این امر باعث خواهد شد تا آلودگی انگلی احتمالی که تخم آن ها از طریق مدفوع مادر دفع شده از طریق نوک سینه ها به نوزادان منتقل نشود.علاوه بر این به علت اینکه سینه ها و واژن مادر هنگام خوابیدن با زمین تماس پیدا می کند احتمال انتقال عوامل عفونی در حین زایمان یا بعد از آن ار این طریق به مادر و توله ها وجود دارد.

در هنگام زایمان دمای محیطی حدود 26 درجه ی سانتی گراد برای مادر و توله ها بسیار مناسب بود و بهتر است برای رساندن دمای محیط به این مقدار اقدام شود.بهتر است در هنگام زایمان حیوان را تنها بگذارید و از تجمع در محل لانه و ایجاد سرو صدا در این مکان خودداری کنید.اگر حیوان را در مدت مناسبی قبل از زایمان با محل لانه و جایی که باید در آن زایمان کند آشنا نکرده باشید ممکن مادر آن محل را به عنوان لانه نپذبرفته و در به دنیا آوردن توله ها دچار مشکل شود.در این شرایط ممکن است سگ ماده هر یک از توله ها را در یک محل به دنیا آورد و در زائیدن توله ی بعدی به جای دیگری برود.در مواقعی نیز مانند بی خانمان ها توله های خود را به دندان گرفته و دائما جای خود را عوض می کند و اگر جای مناسبی پیدا نکند آن ها را رها کرده و می رود.این رفتار ها در مورد سگی که وابستگی زیادی به صاحب خود داشته و برای زایمان به لانه به دور از محل زندگی خود منتقل شده است نیز دیده می شود.در این مواقع بهتر است صاحب حیوان در مدت زایمان در کنار سگ خود حضور داشته باشو و از نظر عاطفی او را حمایت کند.

قبل از رسیدن لحظه ی زایمان بهتر است وسائلی را که ممکن است مورد نیاز باشد از قبیل صابون(برای دست خودتون)-مواد ضد عفونی کننده-قیچی-پنس خونیند و مقداری آب گرم در اختیار باشد.

زایمان طبیعی در سگ ها
بعد از گذشت حدود 58 تا 72 روز پس از عمل جفت گبری جنین ها که اکنون به توله های کامل تبدیل شده اند آماده ی تولد و وارد شدن به دنیای بیرون از رحم مادر می شوند و فرایند زایمان به طور غریزی و بر اساس تعیین زمان ساعت بیولوژیکی بدن مادر آغاز می شود.بسته به تعداد توله ها و اینکه مادر چندمین زایمان خود را انجام می دهد عمل زایمان بین 12 تا 36 ساعت به طول می انجامد و مسلما نخستین زایمان به زمان بیشتری نیاز دارد.تاخیر در زایمان می تواند علل مختلفی داشته باشد.محاسبه ی نادرست طول مدت آبستنی-اشتباه در ثبت تاریخ جفت گیری-آبستن نبودن سگ و یا ناتوان بودن او در به دنیا آوردن توله ها از جمله دلایل این امر محسوب می شوند.اگر احتمال اشتباه در ثبت تاریخ جفت گیری یا محاسبه ی طول مدت آبستنی را نمی دهید در صورت تاخیر در زایمان حیوان حتما با دامپزشک مشورت کنید.شروع رون زایمان تحت کنترل فرایند پیچیده ای است که توسط هورمون های ترشح شده از غدد درون ریز بدن مادر در پاسخ به محرک های تنظیم زمان زایمان که احتمالا مربوط به بلوغ محور هیپوفیزی-آدرنال جنین در زمان رسیدن به تکامل است صورت گرفته و در اثر تغییرات سطحی خون این هورمون ها در بدن مادر برنامه ریزی می شود.این فرایند دقیق و پیچیده تحت تاثیر عوامل متعددی است مه هنوز تمامی آن ها به خوبی شناسایی نشده اند.ولی پیزی که مهم است این است که در صورت نبود عارضه و عدم تاثیر گذاری عوامل منحرف کننده ی این روند زایمان درست در موعد مقرر و زمانی که نوزادان توان تحمل محیط خارج رحمی را پیدا کرده اند انجام می شود.


زایمان سگ مانند انسان و اکثر پستانداران دیگر در سه مرحله انجام می شود:


مرحله ی اول زایمان:
زمان دقیق وارد شدن حیوان به مرحله ی اول زایمان ممکن است به وضوح مشخص نباشد.این مرحله در واقع آماده شدن مادر برای خروج نوزادان است.در ابتدای این مرحله گردن رحم بسته بوده و انقباضات رحمی چندان زیاد نیستند.ولی به تدریج این انقباضات بیشتر شده و در اثر حول دادن توله ها به طرف گردن رحم و ایجاد فشار به این ناحیه گردن برحم باز شده و آماده ی خروج توله ها می شود.در این زمان و با افزایش فشار توله ها به گردن رحم انقباضات رحمی بیشتر شده و تقریبا هر 6 تا 7 دقیقه یکبار رخ می دهند ولی نسبتا خفیف است.این انقباضات محتویات رحم را متناوبا به سکت گردن رحم می راند.این روند می تواند تا 24 ساعت طول بکشد.رفتار سگ ماده در طی این مدت غیر عادی است.قدم می زند محل خواب خود را آماده می کند.خر خر می کند و از خوردن و آشانیدن امتناع می ورزد.نفس نفس زدن-نگاه کردن به پهلو ها-لیسیدن فرج-تورم و شل شدن فرج و ظهور ترشحات موکوسی و نیز شل شدن شکم از دیگر علائم این مرحله از زایمان به شمار می رود.البته بعضی از سگ های ماده در این زمان اشتهای حریصانه ای دارند.ممکن است در این مرحله حیوان حالت تهوع داشته باشد و در صورتی که به تازگی غذا خورده باشد استفراغ کند که این امر در صورتیکه زیاد تکرار نشود طبیعی است.


مرحله ی دوم زایمان:
خارج شدن مایعات جنینی و مشاهده ی توله یا پرده های جفت در مدخل واژن نشانه ی گذر از مرحله ی اول زایمان و ورود به مرحله ی دوم است.در این زمان گردن رحم متسع شده و مادر به یک پهلو دراز کشیده شروع به زور زدن می کند و گاهی دچار حمله های شدید زایمانی می شود.خارج شدن توله ها از کانال زیامان در برخی از سگ ها بخصوص مادرانی که برای اولین بار زایمان را تجربه می کنند ممکن است باعث ایجاد درد و ناراحتی زیادی شود.ولی به طور معمول توله ها به راحتی و بدون تقلا به دنیا می آیند.

توله ها به طور طبیعی فقط می توانند در وضعیت طولی به دنیا بیایند یعنی به صورتی که ستون مهره های بدن نوزاد به موازات ستون مهره ای بدن مادر باشد.متداول ترین نوع زایمان خروج توله ها از قسمت سر است ولی خارج شدن از ناحیه ی پشت و قسمت پا ها نیز به کرات اتفاق می افتد.موقعیت توله به هنگام زایمان طبیعی از قسمت پشت است بدین معنی که پشت توله ها به طرف بالا و پشت مادر است.این وضعیت حرکت قوسی شکل ستون مهره های توله را که به صورت کمانی است میسر می کند.در حین این مرحله بهتر است حیوان را کاملا تنها بگذارید چرا که حضور افراد روند زایمان را به تاخیر می اندازد.خارج شدن توله ها با فاصله زمانی متفاوت انجام می گیرد و قابل پیش بینی نخواهد بود.زایمان معمولا به صورت متناوب از هر یک از شاخ های رحم صورت می گیرد.

مرحله ی سوم زایمان:
تفکیک مرحله ی دوم و سوم زایمان به درستی امکان پذیر نبوده و قسمت هایی از این دو مرحله می تواند به طور هم زمان اتفاق بیفتد.این مرحله در واقع بلافاصله از خروج توله ها آغاز شده و طی آن جفت دفع می شود.هر جنین دارای یک جفت است که چیزی در حدود 5 دقیقه بعد از خروج جنین به همراه بند ناف خارج می شود.البته خارج شدن جفت در زمان های متفاوتی بعد از تولد اتفاق می افتد و گاهی بعضی از توله ها به همراه جفت و در داخل آن متولد می شوند.حتی ممکن است قبل از خروج اولین جفت دومین توله به دنیا بیاید.

در صورتیکه توله ها به همراه جفت به دنیا بیایند سگ ماده بعد از متولد شدن هر یک از آن ها کیسه ی جفت را لیسیده و آن را پاره کرده و بند ناف را طی این عمل قطع می کند.لیسیدن بیشتر توله ها به خشک شدن و تحرک آن ها کمک می کند.حیوان معمولا بعد از این مرحله جفت را می خورد.لزوما نیازی به انجام این کار نیست ولی خوردن جفت می تواند بر افزایش قدرت شیرواری مادر تاثیر مطلوبی داشته باشد.ولی اگر تعداد توله ها زیاد باشد و مادر تمامی جفت ها را بخورد ممکن است باعث ایجاد اختلالات گوارشی به همراه بالا رفتن درجه ی حرارت-اسهال و به هم خوردن تعادل آب و املاح در حیوان شود. در نهایت پایان مرحله ی سوم زایمان با خروج کامل تمامی توله ها و جفت آن ها همراه بوده و در پایان با جمع شدن رحم روند زایمان نیز به پایان می رسد.

ندرتا در بعضی از سگ های ماده که اولین زایمان خود را تجربه می کنند و یا سگ هایی که دارای حالات عصبی و خوی درندگی هستند مادر یک یا چند عدد از توله های خود را میخورد.این حالت ممکن است مربوط به بی تجربگی در زایمان و یا ضعیف بودن و غریزه ی مادری باشد.گروهی معتقدند که مادر با از بین بردن توله های ضعیف و مریض سعی می کند تا شانس بیشتری برای زنده ماندن توله های دیگر فراهم کند.خوردن توله ها در سگ های خانگی و تربیت شده کم تر اتفاق می افتد.در برخی موارد نیز مادران بی تجربه در هنگام جدا کردن بند ناف و خوردن جفت به طور اتفاقی قسمتی از بدن توله را دریده یا آن را می خورند.توله ای که به این طریق و به طور ناخواسته کشته شده نیز توسط مادر خورده می شود.


مراقبت های پس از زایمان
بعد از به دنیا آمدن توله ها مادر با دقت و وسواس زیادی آن ها را لیسیده تمیز میکند و خون و مواد لزج به جا مانده از مایعات جنینی را از روی بدن و اطراف بینی و دهان آن ها پاک می کند.این کار همچنین باعث تحریک اندام های درونی بدن و راه افتادن دستگاه گوارش نوزادان می شود.اگر می بینید مادر به خوبی از عهده ی وظایف خود در رسیدگی به نوزادان بر می آید از دستکاری توله ها خودداری کرده و آن ها را جابه جا نکنید.معمولا مادر پس از به دنیا آوردن تعدادی از توله ها از جا بلند شده و در اطراف گردش می کند سپس دوباره به محل زایمان بازگشته و مابقی توله ها را به دنیا می آورد.این امر طبیعی بوده و این اجازه را به مادر بدهید که مدتی توله ها را ترک کند.بعد از به دنیا آمدن توله ها آن ها به طور غریزی به زیر مادر خزیده نوک سینه ی مادر را پیدا کرده و شیر می نوشند.گاهی در پیدا کردن نوک سینه ها مادر نیز به توله های خود کمک می کند.اگر بعد از انجام زایمان متوجه وجود توله ی مرده ای شدید آن را به آرامی از لانه بردارید.در این هنگام باید مراقب رفتار ناگهانی و واکنش خصمانه ی مادر باشید .بعد از این که تمامی توله ها متولد شدند و مطمئن شدید زایمان پایان یافته به آرامی بستر لانه را تعویض کرده و از پوششی نرم و تمیز و خشک برای کف لانه استفاده کنید.معمولا حیوان ماده پس از زایمان ناحیه ی واژن و زیر دم خود را با لیسیدن تمیز کرده و خون و مایعات جنینی را از بدن خود پاک می کند.اگر این کار انجام نشد یا به تعویق افتاد می توانید با استفاده از پارچه ی تمیز و مرطوب و کمی آب گرم به تمیز کردن پشت مادر بپردازید.بهتر است ناحیه ی واژن را با استفاده از مواد ضد عفونی کننده شست و شو دهید تا از ایجاد عفونت های رحمی در آینده جلوگیری شود.چشمان توله های نوزاد بسته بوده و گوش هایشان نمی شنود.آن ها تلاش می کنند با خزیدن خود را زیر بدن مادر کشانده و در آن جا به نوشیدن شیر یا استراحت بپردازند.مادر ممکن است پس از زایمان احساس ضعف شدید یا خستگی مفرط کتد.در این زمان از ایجاد سرو صدا یا رفت و آمد در اطراف لانه خودداری کرده و به او اجازه بدهید مدتی بخوابد.استفاده از شیر و غذاهای پر انرژی پس از زایمان برای مادر بسیار مفید بوده و به افزایش شیر او کمک خواهد کرد.اگر مشاهده کردید که پس از زایمان یا در خلال روز های اولیه شیر دهی مادر کسل یا بی حال بوده و یا در ایستادن و حفظ تعادل خود دچار مشکل است به احتمال زیاد دچار کمبود کلسیم بعد از زایمان شده است.این اختلال که به آن تب شیر هم می گویند در اثر کاهش ذخیره ی کلسیم بدن مادر به علت از دست دادن مقدار زیادی کلسیم در خلال زایمان و آماده نبودن بدن برای تامین کلسیم مورد نیاز موجود در شیر و یا ناتوانی در دریافت آن از طریق غذا های زورانه ایجاد می شود و اگر این وضعیت با دادن غذا های مقوی و سرشار از کلسیم بر طرف نشد حتما با دامپزشک مشورت کنید.علاوه بر عوارض گفته شده زمین گیری یا تشنج مادر نیز در این وضعیت ممکن است دیده شود که به درمان سریع و به موقع نیاز دارد.