ادبیات سلطه جویانه بر تنوع زیستی
حمیدرضا میرزاده
چند روز قبل فرصتی دست داد تا به دیدار دکتر عبدالحسین وهاب زاده ، مترجم نامدار آثار علمی در حوزه محیط زیست و تنوع زیستی برویم . فارغ از گفت و گوهای پراکنده در باره مسایل مختلف حوزه محیط زیست، دکتر وهاب زاده نکته ای را یادآور شد و از ما به عنوان اصحاب رسانه خواست تا آن را رعایت کنیم.
دکتر وهاب زاده خواست تا برای همیشه از واحدهای قدیمی شمارش حیوانات که در متون علمی و خبری مصطلح هستند خداحافظی کنیم . واحدهایی چون رأس ، قلاده ، قطعه و ... به عنوان مثال نگوییم یک قلاده پلنگ یا چهار رأس کل و بز .
استدلال دکتر وهاب زاده این بود که چنین واحدهایی با بار منفی سلطه انسان بر حیوان همراه هستند و پیشینه این واحدهای شمارش به زمانی بازمیگردد که انسان مالک بی چون و چرای هرچه روی زمین وجود داشت، تلقی میشد. پس طبیعی است که در آن زمان گیاهخواران به عنوان " شکار" شناخته میشدند و گوشتخواران به عنوان " جانیان طبیعت " .
انسان آن دوران کل و بز و قوچ و میش و گور را از جنبه گوشت و تروفه ( نمونه شکار ) ارزش گذاری میکرد و برای شمارش آن از واژه «رأس» یا همان سر استفاده میکرد .
و یا آنکه گوشتخواران خصوصا گرگ و پلنگ را حیواناتی میدانستند که یا باید به زنجیر درآیند یا کشته شوند . پس برای شمارش آنها نیز از قلاده استفاده میکرد . به قول دکتر وهاب زاده ، خنده دار آنجاست که استفاده از واحد شمارش " قطعه" برای پرندگان ، حتی پرندگان در حال پرواز را نیز شامل میشود !
این بینش حتی در دوران معاصر و با وجود فعالیت گسترده و طرفداران و کارشناسان محیط زیست و رسانههای این حوزه هنوز به چشم میخورد . هنوز بسیاری از محیط بان ها به کل و بز و قوچ و میش ،" شکار " میگویند و حتی در گزارشهای علمی درباره حیات وحش و لزوم حفاظتی آن واحدهایی چون " قلاده " و " رأس " به دفعات استفاده شده است. مراجع علمی و رسمی محیط زیست نیز بر استفاده از این واژگان تأکید دارند و گزارشهایی که از چنین واحدهای شمارشی دوری جستهاند، جهت تصحیح به مولف بازگردانده میشود .
دکتر وهاب زاده معتقد است که با توجه به فعالیتهای علمی و رسانهای در حوزه محیط زیست و حیات وحش که هدفی جز نگرش جامعه به محیط زیست ندارد باید چنین واژههایی را از ادبیات زیست محیطی حذف کرد .
استفاده از واحد شمارش " عدد" به جای این واحدهای شمارش نه از نظر علمی مشکل ساز خواهد بود و نه از نظر ادبیات فارسی . پس چه بهتر آنکه کاربرد «واحدهای شمارش سلطه جویانه» به طور کلی از ادبیات محیط زیستی حذف شوند ، تا دستکم بین متن این ادبیات و هدفی که دنبال می کنند تناقضی وجود نداشته باشد .
به این ترتیب تلاش ما در مجموعه سبز پرس آن است که چنین واحدهای شمارشی را به طور کلی از ادبیات حوزه حیات وحش حذف کنیم و به جای آن از واحدهایی نظیر « عدد» استفاده کنیم . هرچند که به نظر میرسد ، ابداع واحدهای شمارش جدید برای حیات وحش، امری در خور توجه باشد.