ادبیات سلطه جویانه بر تنوع زیستی
حمیدرضا میرزاده





چند روز قبل فرصتی دست داد تا به دیدار دکتر عبدالحسین وهاب زاده ، مترجم نامدار آثار علمی در حوزه محیط زیست و تنوع زیستی برویم . فارغ از گفت و گوهای پراکنده در باره مسایل مختلف حوزه محیط زیست، دکتر وهاب زاده نکته ای را یادآور شد و از ما به عنوان اصحاب رسانه خواست تا آن را رعایت کنیم.
دکتر وهاب زاده خواست تا برای همیشه از واحدهای قدیمی شمارش حیوانات که در متون علمی و خبری مصطلح هستند خداحافظی کنیم . واحدهایی چون رأس ، قلاده ، قطعه و ... به عنوان مثال نگوییم یک قلاده پلنگ یا چهار رأس کل و بز .
استدلال دکتر وهاب زاده این بود که چنین واحدهایی با بار منفی سلطه انسان بر حیوان همراه هستند و پیشینه این واحدهای شمارش به زمانی بازمی‏گردد که انسان مالک بی چون و چرای هرچه روی زمین وجود داشت، تلقی می‏شد. پس طبیعی است که در آن زمان گیاهخواران به عنوان " شکار" شناخته می‏شدند و گوشتخواران به عنوان " جانیان طبیعت " .
انسان آن دوران کل و بز و قوچ و میش و گور را از جنبه گوشت و تروفه ( نمونه شکار ) ارزش گذاری می‏کرد و برای شمارش آن از واژه «رأس» یا همان سر استفاده می‏کرد .
و یا آنکه گوشتخواران خصوصا گرگ و پلنگ را حیواناتی می‏دانستند که یا باید به زنجیر درآیند یا کشته شوند . پس برای شمارش آنها نیز از قلاده استفاده می‏کرد . به قول دکتر وهاب زاده ، خنده دار آنجاست که استفاده از واحد شمارش " قطعه" برای پرندگان ، حتی پرندگان در حال پرواز را نیز شامل می‎‏شود !
این بینش حتی در دوران معاصر و با وجود فعالیت گسترده و طرفداران و کارشناسان محیط زیست و رسانه‏های این حوزه هنوز به چشم می‏خورد . هنوز بسیاری از محیط بان ها به کل و بز و قوچ و میش ،" شکار " می‏گویند و حتی در گزارش‏های علمی درباره حیات وحش و لزوم حفاظتی آن واحدهایی چون " قلاده " و " رأس " به دفعات استفاده شده است. مراجع علمی و رسمی محیط زیست نیز بر استفاده از این واژگان تأکید دارند و گزارشهایی که از چنین واحدهای شمارشی دوری جسته‏اند، جهت تصحیح به مولف بازگردانده می‏شود .
دکتر وهاب زاده معتقد است که با توجه به فعالیت‏های علمی و رسانه‏ای در حوزه محیط زیست و حیات وحش که هدفی جز نگرش جامعه به محیط زیست ندارد باید چنین واژه‏هایی را از ادبیات زیست محیطی حذف کرد .
استفاده از واحد شمارش " عدد" به جای این واحدهای شمارش نه از نظر علمی مشکل ساز خواهد بود و نه از نظر ادبیات فارسی . پس چه بهتر آنکه کاربرد «واحدهای شمارش سلطه جویانه» به طور کلی از ادبیات محیط زیستی حذف شوند ، تا دستکم بین متن این ادبیات و هدفی که دنبال می کنند تناقضی وجود نداشته باشد .
به این ترتیب تلاش ما در مجموعه سبز پرس آن است که چنین واحدهای شمارشی را به طور کلی از ادبیات حوزه حیات وحش حذف کنیم و به جای آن از واحدهایی نظیر « عدد» استفاده کنیم . هرچند که به نظر می‏رسد ، ابداع واحدهای شمارش جدید برای حیات وحش، امری در خور توجه باشد.