لاك پشت هاي گوش قرمز يكي از متداول ترين حيوانات خانگي وارداتي هستند كه در بسياري از مراكز خريد و فروش حيوانات خانگي و آكواريومي ها خريد و فروش مي شوند. اين لاك پشت هاي كوچك و دوست داشتني كه در بسياري مواقع نه تنها كودكان بلكه حتي بزرگسالان را نيز تحت تاثير قرار مي دهند،

اغلب چنان بي خطر و مظلوم جلوه مي كنند كه خريداران در برابر سوداي نگهداري از آنها حتي اندك تاملي نيز نمي كنند. كم نيستند والديني كه علاقه دارند كودكان شان در غوغاي شهرهاي شلوغ امروزي تجربه ملموس و ماندگار تماس با جهان زنده و طبيعت را بياموزند. روح جست وجوگر و غريزه طبيعت دوست كودكان ما به حق در طلب لمس دنياي جاندار آن هم وراي صفحات تلويزيون و كامپيوتر است اما سوال اينجاست كه انتخاب والدين در اين مورد خاص تا چه اندازه بر مبناي آگاهي و شناخت از طبيعت اين حيوان است؟
عضو ناشناخته
لاك پشت ها خانواده يي موسوم به مپ (Map Turtle) دارند كه اعضاي اين خانواده را اغلب تحت عناويني همچون لاك پشت هاي بركه يي يا لاك پشت هاي تالابي مي شناسند. يكي از شناخته شده ترين اعضاي اين خانواده گونه موسوم به لاك پشت گوش قرمز يا رِد اِسلايدر با نام علمي (Trachemys/scripta/elegans) است كه اين روزها به عنوان گونه يي غيربومي و مهاجم بلاي جان بسياري از آبزيان بومي شده. لاك سبز رنگ و لكه قرمز نواري كه در طرفين صورت و پشت چشم هاي اين خزنده ديده مي شود، از مشخصات بارز براي شناسايي لاك پشت هاي گوش قرمز است. اين لاك پشت ، زيرگونه اسلايدرهاي بركه يي يا همان (Trachemys/scripta) و نوعي لاك پشت نيمه آبزي است. اسلايدرهاي بركه يي سه زيرگونه شناخته شده دارند كه زيرگونه موسوم به گوش قرمز آن در سرتاسر جهان به عنوان حيواني اهلي و خانگي خريد و فروش مي شود. لاك پشت هاي گوش قرمز بومي جنوب امريكا و شمال مكزيك هستند اما حضور آنها در ساير مناطق به واسطه معرفي و رهاسازي هاي گسترده توسط عوامل انساني بوده. اين لاك پشت هاي كوچك و دوست داشتني كه البته هواخواهان زيادي هم دارند، اغلب زياد زنده نمي مانند اما آنهايي كه به حيات خود ادامه مي دهند، مقاوم تر هستند و به سرعت نيز رشد مي كنند چنانچه پس از مدتي خريداران از همه جا بي خبر مجبور مي شوند تا آنها را در نزديك ترين بركه محل سكونت رها كنند. زنگ خطر براي محيط زيست نيز دقيقا از همين جا زده مي شود. گونه يي غيربومي با زادآوري بالاكه از دو سالگي و در هر سال حدود دو تا سه بار تخمگذاري مي كند، مي تواند از بسياري جهات براي گونه هاي بومي خطرناك باشد. لاك پشت هاي گوش قرمز نام خود را از نوار قرمز رنگ پشت چشم كه از هر دو طرف صورت قابل رويت است، گرفته اند. به اين لاك پشت ها رِد اسلايدر نيز گفته مي شود. ريشه اين نام (Slider) را نيز بايد در خصلت اعضاي اين خانواده و قابليت سر خوردن سريع آنها از صخره ها به داخل آب جست وجو كرد. اتحاديه جهاني حفاظت از طبيعت و منابع طبيعي لاك پشت هاي گوش قرمز را در فهرست 100 گونه فوق مهاجم جهان قرار داده است. اين لاك پشت ها در محيط زيست طبيعي خود به طور مداوم از آب خارج شده و حمام آفتاب مي گيرند و دليل اين مساله نيز حفظ درجه حرارت بدن و گرم شدن جانور است. اگر درجه حرارت بدن آنها به پايين تر از مرز 21 درجه سلسيوس برسد، ساير عملكردهاي طبيعي از جمله گوارش و دفع به طور كامل متوقف خواهد شد.
گونه هاي بومي و غيربومي
لاك پشت گوش قرمز نه تنها گونه بومي كشور ما ايران نيست بلكه در واقع يك گونه مهاجم محسوب مي شوند. گوش قرمزها كه به سرعت خريداران از همه جا بي خبر را شيفته كوچكي و نقش و نگارهاي زيباي شان مي كنند، يك گونه وارداتي هستند كه زيستگاه اصلي شان از شمال دره مي سي سي پي آغاز شده و تا جنوب خليج امتداد پيدا مي كند. دره هاي تنسي و رودخانه كامبرلند، جنوب شرقي كنتاكي و جنوب غربي ويرجينيا تا شمال شرقي آلاباما نيز جزيي از محدوده پراكنش گسترده اين موجود هستند. تاكنون ده ها ميليون از لاك پشت هاي گوش قرمز در سرتاسر جهان به عنوان حيوان خانگي به فروش رسيده اند. نتيجه چنين خريد و فروش هاي گسترده يي معرفي يك گونه غيربومي به زيستگاه هاي مختلف در جهان است. سوال اينجاست كه چنين معرفي هاي انسان محوري آيا بر غناي زيستي اكوسيستم هاي مقصد افزوده يا در عمل تنها باري را بر دوش آنها تحميل كرده ؟ در مورد اين گونه خاص شواهد مستندي در دست است كه نشان مي دهد متاسفانه ساير لاك پشت هاي محلي و بومي به شدت از حضور آنها در زيستگاه هاي خود آسيب ديده اند. علاوه بر اين تحقيقات نشان مي دهد كه لاك پشت هاي گوش قرمز مي توانند ناقل بيماري سالمونلاباشند. سالمونلايكي از شايع ترين مسموميت هاي غذايي حاصل فعاليت باكتري هاي گرم منفي است كه اغلب تخم پرندگان را آلوده مي كند و در اثر حرارت و پختن از بين مي رود. تماس با برخي دوزيستان نظير لاك پشت هاي گوش قرمز نيز مي تواند اين بيماري را به انسان منتقل كند. بسياري از كشورها نظير استراليا در حال حاضر قوانين بسيار سختگيرانه يي جهت ممنوعيت واردات اين جانور وضع كرده اند. با اين وجود تاثيرات منفي ناشي از حضور آنها در ظرف سال هاي گذشته به حدي بوده كه باعث شده جمعيت هاي پراكنده و نسبتا پايداري در جنوب شرقي كويينزلند تشكيل شود. از آنجايي كه اين گونه در كشور ما نيز طرفداران زيادي دارد لذا متخصصان هشدار مي دهند كه خريداران بايد حتما از رهاسازي آنها در بركه ها و درياچه هاي آب شيرين و... به شدت خودداري كنند. لازم به يادآوري است كه اين گونه با گازهاي دردناك خود مي تواند خطري بسيار جدي براي ديگر همنوعان بومي تلقي شود. تحقيقات نشان مي دهد كه لاك پشت هاي گوش قرمز قدرت سازگاري بسيار بالايي با محيط هاي جديد دارند. مهم تر از آن خصلت خواب زمستاني آنها است كه در زيستگاه اصلي نوعي ضرورت براي بقا تلقي مي شود اما در مقابل به آنها اجازه مي دهد كه در ديگر زيستگاه ها زمستان هاي معتدل را راحت تر پشت سر بگذارند. لاك پشت گوش قرمز اغلب در زيستگاه هاي آب شيرين يافت مي شود اما اين جاندار حتي آب هاي شور و بدمزه را نيز تحمل مي كند بنابراين راه آب هاي ساحلي مي تواند به راحتي جزيي از قلمروي آنها باشد. اين لاك پشت ها همه چيز مي خورند از ماهي گرفته تا قورباغه و حشرات. حتي گزارشاتي از حمله آنها به اردك ها نيز ارايه شده كه به طور مشخص تاكيدي است بر خصلت تهاجمي و خجالتي نبودن آنها در مقايسه با گونه هاي بومي بالاخص در ايران كه چنين خصايصي ندارند. تحقيقات نشان مي دهد كه با توجه به زمان طولاني كه از معرفي اين گونه در اكثر زيستگاه هاي جهان (اروپا، آسيا و استراليا) گذشته و با توجه به قدرت سازگاري بالامتاسفانه اغلب آنها توانسته اند در زيستگاه هاي جديد، جمعيت هاي پايداري تشكيل دهند. اين لاك پشت ها بسيار جسور و بي باك هستند و رقابت آنها بر سر غذا اغلب منجر به شكست طرف مقابل خواهد شد. علاوه بر اين جثه بزرگ تر آنها در برابر گونه هاي بومي خود مزيتي غيرقابل انكار است. مسووليت پذيري خريداران و پرهيز از رهاسازي اين لاك پشت ها در زيستگاه هاي جديد حتي بركه هاي كوچك مي تواند كمك بسيار بزرگي در راستاي حفاظت از گونه هاي بومي بالاخص در كشور ما باشد.
نقش اكولوژيكي
چنانچه پيش تر نيز اشاره شد، لاك پشت گوش قرمز موجودي همه چيز خوار است. در دوران جواني اغلب گرايش به گوشتخواري دارد و منبع تغذيه اش نيز شامل حشرات، كرم ها، بچه قورباغه، ماهيان كوچك و حتي لاشه ساير موجودات مي شود. در حالي كه لاك پشت هاي بالغ بيشتر رژيم گياهخواري دارند و در صورت امكان از خوردن گوشت نيز پرهيز نمي كنند. لاك پشت هاي بالغ به واسطه جثه، توانايي گاز گرفتن و پوسته محكم لاك شان از شكارچيان باك ندارند. البته لاك پشت هاي جوان تر به مراتب آسيب پذيرتر هستند اما جالب است كه بدانيد آنها نيز اگر توسط يك ماهي بزرگ بلعيده شوند، نفس خود را نگه داشته و سپس گاز محكم و دردناكي از معده ماهي مي گيرند. چنانچه ماهي در نهايت مجبور به قي كردن شده و بچه لاك پشت ها اينچنين دوباره به محيط برمي گردند. از طرف ديگر مطالعات نشان مي دهد كه اغلب ماهيان به دليل رنگ روشن و براق لاك از آنها پرهيز مي كنند.
چرا لاك پشت هاي گوش قرمز، حيوانات خانگي خوبي نيستند
عفونت هاي باكتريايي از جمله موارد شايعي است كه باعث تورم، پف كردگي و گاهي نيز ترشحات سفيد در چشم هاي اين لاك پشت ها مي شود. اين عفونت معمولااز طريق آنتي بيوتيك ها قابل درمان است اما به ياد داشته باشيد كه عفونت ها مي تواند براي انسان مشكل ساز باشد. يكي ديگر از بيماري هاي شايع در اين لاك پشت ها عفونت هاي ناشي از باكتري هاي گرم منفي است كه باعث زخم هاي بسيار مسري دهان مي شود. اين بيماري كه يكي از علايم آن در لاك پشت ها پرهيز از غذا خوردن است، بسيار خطرناك است و نياز به درمان سريع دارد. ذات الريه، نرم شدن عفوني لاك، مسموميت هاي خوني، كمبود كلسيم و... همه از جمله مواردي است كه نگهداري از آنها را غير قابل توجيه مي سازد.
نويسنده: فرناز حيدری:كارشناس ارشد مهندسي محيط زيست – گرايش علوم محيط زيست
منبع : روزنامه اعتماد-سایت آکوا بیس