پناهگاه حیات وحش رباط شور، فردوس



نام انگلیسی: Robat-e Shoor nature reserveنام فارسی : پناهگاه حیات وحش رباط شور


پناهگاه حیات وحش رباط شور در موقعیت جغرافیایی N3350 E5749 در استان خراسان جنوبی واقع است.



این مکان نیز در استان خراسان جنوبی واقع شده است که در مسیر حاشیه جاده فردوس-بشرویه به سمت بشرویه تا تقاطع رودخانه کلاوگی قرار دارد. وجز مناطق حفاظت شده کشور به شمار می آید که شامل انواعی از پوشش های گیاهی و گونه های جانوری می باشد.



پوشش گیاهی


علی رغم اقلیم بیابانی ونیمه بیابانی ، کمبود بارندگی وخشکسالیهای مداوم، پوشش گیاهی منطقه از نظر تنوع ودربرخی نقاط از نظر سطح پوشش چشمگیر می باشد. از نظر تیپ پوشش گیاهی می توان منطقه را به پنج تیپ تقسیم نمود:
الف) کوه رباط شور : گونه غالب آن درمنه کوهی واز گونه های همراه آن گیاهان بوته ای گدسک که درفصل بهاربا گلدهی ومیوه دهی زیبایی خاصی به طبیعت کوهستان واراضی حاشیه و پایکوه می بخشد .پرند، مخلصه ، هوم ، انواع گیاهان دارویی و خوراکی مانند ریواس، کلپوره ، کاکوتی ، ملنگو، زیره سیاه و گونه های علفی یکساله وچند ساله.


ب) اراضی پیرامونی و گرداگرد کوه رباط شور: این محدوده با تراکم ودرصد پوشش بیشتر گونه غالب درمنه دشتی از سایر محدودها مجزا ومشخص می باشد . از گونه های همراه آن قیچ، پرند، پرچم، لاله وسایر گونه های علفی یکساله و چندساله را می توان نام برد.
پ) دشت مرکزی : بین کوه رباط شور وریگزار حاشیه آبراهه ها داری پوشش گیاهی به نسبت ضعیف وپراکنده است . درمنه ، خارشتر، انواع شور، اسپند،قیچ ، گونه هایی از گیاهان علفی یکساله نمونه هایی ازپوشش گیاهی این قسمت می باشد.درحاشیه ریگزار پوششی غالب بوته های جفنه باسطح پوشش خوب تشکیل می دهد. این شرایط در قسمتهایی از اراضی شمال منطقه نیز حاکم وجمعاً حدود 30درصد از مساحت کل منطقه را شامل می شود.
ت) ریگزار وتپه های ماسه ای : (حدود 55 درصد از کل مساحت منطقه )
درفصل بهاربا رویش گیاهان علفی یکساله سرسبزی خاصی به خود می گیرد . این سرسبزی در برخی نقاط با ادامه حیات گیاهانی مانند سیف، نخود وحشی و هندوانه ابوجهل درفصل تابستان و پاییز نیز ادامه داشته و منبع غذایی خوبی برای گیاه خواران وحشی بویژه آهو محسوب می شود. درختان تاغ بصورت پراکنده مشاهده می شوند. اسکنبیل بصورت متراکم یا پراکنده قسمتهایی از این محدوده را پوشش داده است. جفنه، پرچم، حلمه ،چربوک، ( اسامی محلی ) نیز از جمله گونه های گیاهی دیگرآن است.
ث) عرصه جنوبی منطقه و رودخانه فصلی کلاوگی :
در داخل رودخانه فصلی کلاوگی شرایط مناسبی برای رشد درختچه های گز ایجاد شده دورنمای آن بشکل نوار سبز رنگی مشخص می باشد. دراراضی دشتی وتپه ماهوری جنوب منطقه ، جنگل تاغ ودرمنه دشتی تیپ غالب گیاهی را تشکیل می دهد و از سایر گونه های این محدوده می توان به قیچ ،پرچم ، بادچرخانک، گز، لاله ، مخلصه وانواع گیاهان علفی یکساله وچند ساله اشاره نمود.



حیات وحش



گونه های شاخص منطقه ، کل وبز وآهو که زیستگاه اصلی آنها به ترتیب کوه رباط شور وریگ رباط شور است . منطقه رباط شور دارای تنوع زیستی با ارزشی است . این منطقه زیستگاه مناسبی برای رده های مختلف جانوری بویژه پستانداران ، پرندگان وخزندگان است . گونه های مختلفی از حیوانات فوق در این منطقه مشاهده شده اند که از آن جمله به موارد ذیل اشاره می شود.



پستانداران : کل وبز، خرگوش، آهو، جوجه تیغی، گربه شنی ، سیاه گوش ، روباه معمولی ، روباه شنی ، زرده بر، خفاش ، گرگ، شغال ، کفتار، انواع جوندگان مانند مانند تشی ، پامسواکی و..
پرندگان : کرکس، کبک ، تیهو، هوبره، انواع کوکر، دودوک، سبزقبا، چکاوک ،سنگ چشم وسایر گنجشک سانان، انواع مختلفی از پرندگان شکاری بزرگ وکوچک از قبیل عقاب، سارگیه ، دلیجه وغیره .




تاریخ تاسیس منطقه از ابتدا تاکنون


ارتقاء سطح منطقه رباط¬شور از آزاد به پناهگاه از مصوبات سفر رياست محترم جمهور به استان مي باشد. در همين راستا پناهگاه حيات¬وحش رباط¬شور به استناد بند "الف" ماده 3 قانون حفاظت و بهسازي محيط زيست و با مصوبه شماره 347 شورايعالي حفاظت محيط زيست مورخ 14/9/89 و شماره روزنامه رسمي 19167 مورخ 29/9/89 ارتقاء سطح يافته است.



موقعیت عمومی منطقه

پناهگاه حیات وحش رباط شور در60 کيلومتري غرب شهرستان فردوس واقع گرديده و ارتفاع آن از سطح دریا 1200متر مي باشد.
حدود اربعه:
شمالاً:ً از محل اتصال راه خاکي بشرويه به چاهنو با جاده شرکت گاز و در مسير اين جاده به طرف شرق تا محل اتصال آن به راه خاکي محله دامداري آقاي جعفرزاده به روستاي پلوند.
شرقاً: در مسير جاده خاكي محله دامداري آقاي جعفرزاده تا دامداري مذكور به شرق تا پوزه ريگي و سپس در خط مستقيم مفروض تا حوض حاجي مندلي، چاه طبسي و از آنجا مستقيم به طرف جاده آسفالته فردوس به بشرويه تا حريم جاده مذكور.
جنوباً: از حريم جاده آسفالته فردوس- بشرويه به سمت بشرويه تا 10 كيلومتري پاسگاه شهيد زارع مستقيماً به طرف شمال و از نقطه فوق مستقيم متصل به راه خاكي رباط شور به سد کلاوگي و در مسير راه خاكي تا سد كلاوگي و سپس در امتداد مسير كوره راه تا حوض آقا.
غرباً: از حوض آقا مستقيماً متصل به حريم جاده خاکي بشرويه به چاهنو (حدود 12 کيلومتر مانده به تقاطع آن با جاده شرکت گاز) به سمت چاه نو در حريم جاده فوق تا اتصال آن به جاده خاکي شرکت گاز.



وسعت منطقه: وسعت منطقه 63900 هكتار ميباشد.



ویژگی و سیمای عمومی منطقه ( شامل وضعیت توپوگرافی، چشم انداز، پوشش گیاهی و گونه های شاخص گیاهی، وضعیت عمومی حیات وحش و گونه های شاخص و کریدورها)
کوه رباط شور که با مورفولوژي سنگلاخي، تقريباً متقارن و قله¬هاي مضرس با حداکثر ارتفاع 1523 متر در داخل دشت قرارگرفته است. ساير نقاط ارتفاعي بصورت تپه ماهورها و تپه هاي شني کم ارتفاع درسطح منطقه مشاهده مي¬گردد. بنابراين از نظرتوپوگرافي منطقه پيشنهادي رباط شور را مي توان به سه قسمت تقسيم نمود:
الف) کوه رباط شور که مرتفع¬ترين نقطه منطقه بوده و بصورت سنگلاخي و مضرس و اغلب فاقد بافت خاک مناسب می¬باشد، درصد کمي از مساحت منطقه را در برگرفته است.
ب) اراضي دشتي با تپه ماهورهاي کم ارتفاع حدود 40 درصد از مساحت منطقه را شامل مي شود.
ج) حدود 55 درصد از وسعت منطقه را ريگزار و تپه هاي شني در برگرفته است.
گونه هاي شاخص جانوری منطقه، کل و بز و آهو می باشند که زيستگاه اصلي آنها به ترتيب کوه رباط شور و ريگ رباط¬شور است. منطقه رباط شور داراي تنوع زيستي با ارزشي است. اين منطقه زيستگاه مناسبي براي رده¬هاي مختلف جانوري بويژه پستانداران، پرندگان وخزندگان است. گونه¬هاي مختلفي از حيوانات فوق در اين منطقه مشاهده شده اند که از آن جمله به موارد ذيل اشاره مي شود.




پستانداران: کل وبز، خرگوش، آهو، جوجه تيغي، گربه شني، سياه گوش، روباه معمولي، روباه شني، زرده بر، خفاش، گرگ، شغال، کفتار، انواع جوندگان مانند مانند تشي، پامسواکي و... .




پرندگان: کرکس، کبک، تيهو، هوبره، انواع کوکر، دودوک، سبزه قبا، چکاوک، سنگ چشم و انواع گنجشک¬سانان، انواع مختلفي از پرندگان شکاري بزرگ وکوچک از قبيل عقاب، سارگپه، دليجه.




خزندگان: لاک¬پشت، بزمجه، آگاما، انواع مار و مارمولک (مي¬توان بيان داشت اين منطقه بيش¬ترين تنوع و تعدد خزندگان را در سطح استان دارا مي باشد، بطوري¬كه مي¬توان از آن به موزه زنده خزندگان استان ياد كرد).
علي رغم اقليم بياباني و نيمه بياباني، کمبود بارندگي و خشکسالي-هاي مداوم، پوشش گياهي منطقه از نظر تنوع و در برخي نقاط از نظر سطح پوشش چشمگير مي باشد. از نظر تيپ پوشش گياهي مي توان منطقه را به پنج تيپ تقسيم نمود:
الف) کوه رباط شور: گونه غالب آن درمنه کوهي و از گونه هاي همراه آن گياهان بوته¬اي بادامشک که در فصل بهار با گلدهي و ميوه دهي، زيبايي خاصي به طبيعت کوهستان و اراضي حاشيه و پاي کوه مي بخشد. پرند، مخلصه، هوم، انواع گياهان دارويي و خوراکي مانند ريواس، کلپوره، کاکوتي، زيره سياه و گونه هاي علفي يکساله و چند ساله.
ب) اراضي پيراموني و گرداگرد کوه رباط شور: اين محدوده با تراکم و درصد پوشش بيش¬تر گونه غالب درمنه دشتي، از ساير محدوده ها مجزا و مشخص مي باشد. از گونه هاي همراه آن قيچ، پرند، گیس پیرزن، لاله و ساير گونه هاي علفي يکساله و چندساله را مي توان نام برد.
پ) دشت مرکزي : بين کوه رباط شور و ريگزار، حاشيه آبراهه ها داراي پوشش گياهي نسبتاً ضعيف و پراکنده ای است. درمنه، خارشتر، انواع شور، اسپند، قيچ، گونه هايي از گياهان علفي يکساله نمونه هايي از پوشش گياهي اين قسمت مي¬باشد. درحاشيه ريگزار بوته هاي جفنه پوشش خوبی را تشکيل مي دهند. اين شرايط در قسمت هايي از اراضي شمال منطقه نيز حاکم و جمعاً حدود 30 درصد از مساحت کل منطقه را شامل مي شود.
ت) ريگزار و تپه هاي ماسه¬اي: حدود 55 درصد از کل مساحت منطقه
درفصل بهار منطقه با رويش گياهان علفي يکساله سرسبزي خاصي به خود مي گيرد. اين سرسبزي در برخي نقاط با ادامه حيات گياهاني مانند سيف، نخود وحشي و هندوانه ابوجهل در فصل تابستان و پاييز نيز ادامه داشته و منبع غذايي خوبي براي گياه¬خواران وحشي بويژه آهو محسوب مي شود. درختان تاغ بصورت پراکنده مشاهده مي شوند. اسکنبيل بصورت متراکم يا پراکنده قسمت هايي از اين محدوده را پوشش داده است.
ث) عرصه جنوبي منطقه و رودخانه فصلي کلاوگي: در داخل رودخانه فصلي کلاوگي شرايط مناسبي براي رشد درختچه¬ هاي گز ايجاد شده که دورنماي آن به شکل نوار سبزرنگ مشخصی مي باشد. در اراضي دشتي و تپه ماهوري جنوب منطقه، جنگل تاغ و درمنه دشتي تيپ غالب گياهي را تشکيل مي دهد و از ساير گونه¬هاي اين محدوده مي¬توان به قيچ، گیس پیرزن، چرخه، گز، لاله، مخلصه و انواع گياهان علفي يکساله و چند ساله اشاره نمود.



جاذبه های اکوتوریستی


با عنایت به اینکه در پناهگاه حیات وحش رباط شور طرح مدیریت انجام نگرفته است، لذا تاکنون هیچگونه سرمایه گذاری برای امر تفریح و تفرج از سوی این اداره کل در داخل منطقه صورت نگرفته است. شایان ذکر است رباط قديمي و ريگ رباط شور از اماكن گردشگري در منطقه محسوب مي شوند.


وضعیت عمومی، اقتصادی- اجتماعی


از آنجایی که مردم منطقه به امر کشاورزی و دامداری اشتغال دارند متاسفانه خشکسالی¬های اخیر در وضعیت معیشتی مردم بسیار تاثیر گذار بوده است.



تعارضات مهم منطقه


1- خشكسالي هاي چندساله اخير: خشكسالي¬هاي اخير و نيز عدم تعادل دام و مرتع باعث هجوم رقابتي دامداران به منطقه گرديده و اين امر باعث از بين رفتن پوشش منطقه گرديده است.
2- عدم اجراي مميزي مراتع از يک طرف و صدور پروانه مرتعداري بدون تعريف مشخص حد و حدود آن براي دامداران توسط اداره كل منابع طبيعي و بدون در نظر گرفتن ضوابط زيست¬محيطي و حتي عدم نظارت و رعايت بازه زماني مندرج در پروانه.
3- تعدد محله هاي دامداري در حاشيه منطقه.
4- شكار بيرويه: شكار كل و بز در داخل كوه رباط شور و شكار آهو وقتي كه از ريگ وارد دشت مي شوند بصورت غيرمجاز انجام مي شود.
5- عدم وجود نيروي انساني و پرسنل كافي براي حفاظت: متأسفانه نيروي حفاظتي در اين منطقه مستقر نمي باشد و در حال حاضر توسط مامورين پاسگاه پلوند واقع در منطقه حفاظت شده مظفري (شمال رباط شور) و اداره حفاظت محيط زيست شهرستان فردوس حفاظت مي شود. البته يكي از محله هاي دامداري واقع در پاي كوه رباط شور تجهيز و از آن به عنوان مكان موقت جهت اقامت استفاده مي شود.
6- اماكن مسكوني: در داخل منطقه سكونتگاه دائمي وجود ندارد ولي محله هاي دامداري اكثراً در حاشيه و بعضاً داخل منطقه وجود دارند.
7- معادن: شرط موافقت سازمان محترم صنايع و معادن با ارتقاء سطح منطقه، رعايت حقوق قانوني دارندگان محدوده هاي موجود و اجازه فعاليت به نامبردگان تا رسيدن به مراحل نهايي و اتمام ذخيره معدني به شرح:
1- گواهينامه كشف معدن كوه رباط شور به شماره 24846-30 مورخ 30/11/86 بنام آقاي محمد كياني زاده
2- محدوده طرح عمراني سازمان مي باشد.



تجهیزات و امکانات


در حال حاضر از امکانات و نيروي انساني اداره حفاظت محيط زيست فردوس و پاسگاه محيط باني پلوند (واقع در منطقه حفاظت شده مظفري) در حد مقدورات استفاده مي شود.



سایر ملاحظات



برخی از پیشنهادات این اداره کل در راستای بهبود وضعیت منطقه عبارتند از:
1- اجراي طرح جامع و تفصيلي منطقه و زون بندي
2- خريد پروانه چراي دام
3- استخدام نيروي محيط بان مطابق با استاندارد جهاني و ملزومات مورد نياز.
4- تجهيز پرسنل گارد به اسلحه و لوازم دفاع شخصي با توجه به مخاطرات موجود.
5- خريد اراضي و مستثنيات.
6- اجراي طرحهاي مرتعداري بصورت دقيق و کارشناسي شده و خروج دام مازاد از مراتع منطقه.
7- جلوگيري از تعليف دام هاي اهلي و بوته کني دامداران و روستائيان که موجبات لطمه به زيستگاه هاي وحوش و کمبود منابع غذايي و زيستي وحوش در طي فصول مختلف را فراهم مي کند.
8- در سالهاي اخير خشکسالي هاي مکرر و فقر مراتع و کاهش منابع آبي بر علل تهديد حيات وحش افزوده است. توزیع علوفه و دان در جبران این مشکل تا حدی راهگشاست.
9- تامین بودجه جهت نصب دوربین های مداربسته در سطح منطقه جهت پایش لحظه ای.
10- تامین اعتبارات پژوهشی جهت امر تحقیق و پژوهش به منظور شناخت ظرفیتهای آن به منظور حفاظت و حمایت از منطقه.
























منبع:کویرها و بیابان های ایران



لینک:پناهگاه حیات وحش رباط شور، فردوس