بلوغ
(Puberty)
در حيوانات ماده گونه های اهلی، معمولا بلوغ جنسی زودتر از بلوغ جسمی ديده مي شود . ولي بايد به اين نكته توجه داشت آه اگرچه اين حيوانات قادر به توليد مثل هستند ولی استعداد آﻧﻬا از نظر باروری به حداکثر نرسيده است.
شروع بلوغ جنسی تا حد زيادی تابع سن و بلوغ جسمی حيوان مي باشد.
حيوان ماده با استعداد ارثی خاصی برای انجام فعاليت تناسلی چرخه ای متولد مي شود. اگر عوامل محيطی در اين هنگام مساعد باشند، ساعت بيولوژيکی بکار مي افتد و تا زمانی که محيط مساعد است ادامه مي يابد .
(در هيچ يک از گونه های حيوانات اهلی تغيير فيزيولوژيکی مشابه دوره يائسگی زن وجود ندارد).
در حيوانات چند چرخهای فعاليت سيكل poly cyclic) )جنسي ، در موارد خاصی مي تواند متوقف شود:
الف)عوامل فيزيولوژيک: 1 آبستنی 2 شيردهی ب) عوامل پاتولوژيک: بيماريها
عوامل خارجی موثر در زمان شروع بلوغ:
ژنوتيپ هر حيواني زمان شروع بلوغ را تعيين مي کند (حيوانات نژادهای کوچکتر بلوغ زودتری دارند )، اما اين زمانبندی تحت تأثير چند عامل خارجی است:
الف) غذا : سن بلوغ به وزن بدن خيلی وابسته است.
حيواناتی که غذای خوبی خورده باشند و ميزان رشد خوبی هم داشته با شند، از حيواناتی که غذای مناسبی نخورده و رشد آﻧﻬا کم است، زودتر بالغ مي شوند .
ب) زمان تولد : در گونههايی که توليد مثل فصلی دارند (ماديان ميش ) سن شروع بلوغ تحت تأثير زمان توليد حيوان است.
ج) همراه بودن با حيوان نر : در (گوسفند و خوک )همراه بودن حيوان نر زمان شروع بلوغ اين گونه ها راجلو مي اندازد.
د) آب و هوا : بلوغ در حيوانات مناطق حاره زودتر از حيوانات مناطق معتدل شروع مي شود. البته اين مطلب در مورد گاو چندان صدق نمی کند.
ه) بيماری : هر بيماری که بتواند مستقيماً يا به دليل اختلا ل در غذا خوردن در ميزان رشد اثر کند،
شروع بلوغ را به تأخير مي اندازد.
وقتی حيوان به سن بلوغ مي رسد، اندازه اعضای تناسلی افزايش مي يابد.
طی دوره قبل از بلوغ، رشد اندامهای تناسلی خيلی شبيه رشد بقيه اعضای بدن مي باشد. ولی هنگام بلوغ ميزان رشد آﻧﻬا بيشتر مي شود.
تغييراتی که هنگام بلوغ ايجاد مي شود مستقيماً به فعاليت تخمداﻧﻬا بستگی دارد.
تخمداﻧﻬا دو کار انجام مي دهند:
1)توليد گامتهای ماده
2)ساختن هورمون
تخمدان گوساله ماده هنگام تولد حاوی 15000 فوليکول اوليه است . بعضی از فوليکولها در پريود قبل از بلوغ رشد مي نمايند. ليکن در حالی که نارس هستند آترزی پيدا مي کنند.
بلوغ همراه با بروز فعاليت سيکليک و منظم تخمدانی بين ( 7 تا 18 ماهگی ) اتفاق افتاده و بستگی زيادی به وزن تليسه دارد.
دليل اينکه تخمدان قبل از بلوغ، فعاليت سيکليک نشان نمی دهد، نارسائی هيپوتالاموس / هيپوفيز در ترشح
و آزاد نمودن هورموﻧﻬای مورد لزوم برای رشد فوليکول است.


فعاليت سيکليک تخمدانی:
گاو حيوانی پلی استروس بوده و ميانگين فواصل سيکلهای اين دام 21 روز ( 17 تا 24 روز) مي باشد.
گاهي فعاليت سيکليک تخمدان به علت عوامل زير برقرار نمی شود:
1_ قبل از شروع بلوغ
2_در خلال آبستنی
3_مدت کوتاهی پس از زايمان ( 3 تا 6هفته)
4_هنگام توليد شير زياد
5_ در چندعارضه پاتولوژيک
مراحل سيکل استروس:
پرواستروس استروس مت استروس دی استروس
پرواستروس: ( 2 تا 3 روز)
مرحله قبل از استروس است و معمولا 2 تا 3 روز طول مي آشد.
دراين مرحله افزايش رشد فوليکولی و تحليل جسم زرد چرخه قبلی وجود داشته و دستگاه تناسلی تحت تأثير پروژسترون نمیباشد.
علائم رفتاری استروس از قبيل پرش روی حيوانات ديگر تا حدودی وجود دارد که نشانه نزديکی مرحله استروس است.
استروس: (بطور متوسط 15 ساعت)
تنها مرحله آشکار و مشخص از مراحل سيکليک تخمدان، مرحله استروس مي باشد که گاو زير گاو نر ايستاده و اجازه جفت گيری مي دهد . اين مدت از 2 تا 30 ساعت (بطور متوسط 15 ساعت) مي باشد.
در تمام گونه های اهلی تخمک گذاری در اين مرحله از چرخه انجام مي شود(به استثنای گاو که حدود 12 ساعت بعد از خاتمه استروس تخمک گذاری مي کند).
تخ مک گذاری در تمام گونه های اهلی (به استثنای گربه خرگوش شتر که در آﻧﻬا با عمل جفتگری تحريک تخمک گذاری انجام مي شود) فرايندی خود بخودی است.
در اين مرحله غدد رحمی و مهبلی مقدار زيادی مايع مخاطی ترشح مي کنند.
در ملامسه رکتوم در اين مرحله سرويکس و رحم شل مي باشند.
در طول مراحل پرواستروس و استروس، رشد فوليکولی بدون وجود جسم زرد فعال ديده مي شود.
در اين مرحله از تخمدان هورمون استروژن ترشح مي شود.
به مرحله پرواستروس و استروس به اجمال مرحله فوليکولی (فاز استروژينک) نيز گفته ميشود.
مت استروس (5-3روز)
مرحله پس از پايان استروس است که در اين مرحله که 3تا5 روز طول مي آشد، فوليکول به حد بلوغ رسيده، پاره مي شود و تخمکگذاری صورت مي گيرد و جسم زرد را تشکيل مي شود که شروع به رشد مي نمايد.در اين مرحله ميزان ترشح غدد رحمی و مهبلی کاهش مي يابد.




دی استروس: ( 3-1 روز)
در اين مرحله جسم زرد درشتی روی تخمدان وجود دارد که کاملاً فعال است و مقدار زيادی پروژسترون ترشح مي کند.
در اين مرحله مخاط مهبل رنگ پريده و سرويکس به دليل بسته شدن fold های سرویکس بوسیله پروژسترون، منقبض می باشد.
به مرحله مت استروس و دی استروس مرحله لوتال (فاز پروژسترونيک) نيز مي گويند.
اگر حيوان تلقيح شود و لقاح صورت بگيرد، مرحله دی استروس حذف شده و pregnancy اتفاق مي افتد.

تشخيص علائم استروس:
شدت علائم فحلی در حيوانات مختلف خيلی فرق مي کند . ظهور علائم در تليسهها واضحتر از گاوهای ماده است.
علائم:

  • بی قراری و فعاليت زياد که موجب تجمع گاوهای دارای فعاليت جنسی مي شود.
  • نعره زدن هنگام جدا شدن از ساير حيوانات
  • کاهش ميل به غذا و کاهش شير
  • افزايش مختصر ( 1 درجه) حرارت بدن
  • ترشح موکوس شفاف از فرج و ليزابه فحلی
  • براقی و رفتگی پوست قاعده دم، گل آلود بودن ﭘﻬلوها
  • پريدن روی ساير گاوها بخصوص پريدن روی سر وگردن گاوهای ديگر
  • ايستادن زير گاوهای ديگر
  • Vulva ادماتوز و شل است.

علائم اوليه فعاليت رفتاری فحلی به طور تدريجی آغاز مي شود و در فاصله 4 تا 24 ساعت بروز مي کند .
البته متوسط زمان استروس 15 ساعت مي باشد.
حيوان در چنين حالتی بی قرار و عصبی مي باشد .
بعضی از گاوهای فحل از بقيه جدا شده و قدم مي زنند .
منقبض کردن دم با شدت و راه رفتن در حالی که دمشان را بلند کرده اند و يک مایع غليظ و شفاف مخاطی از فرج آﻧﻬا ترشح مي شود از علائم فحلی است.

اگر ترشحات گاو به رنگ تيره، شيری يا چرکی باشد نشانه عفونت رحمی يا مهبلی مي باشد. چنين گاوی اگرچه فحل است اما شانس باردار شدنش بسيار ضعيف مي باشد.
تنها علامتهای واقعی فحلی عبارت است از ايستادن زير گاوهای ديگر و پريدن روی سر و گردن ساير گاوها.
يک گاو ماده ممکن است در خلال استروس از يکبار تا صدها بار روی گاوهای ديگر سوار شود ليکن طول مدت پرش که مثبت قلمداد شود بايد حداقل 5 ثانيه 7/ باشد،اما اگر هر دو گاو فحل باشند، اين مدت تا 5 ثانيه نيز افزايش خواهد يافت.
قابل اطمينان ترين معيار گاو يا تليسه فحل، اين است که حيوان بايستد تا بقيه روی آن پرند.
مهمترين علت کاهش باروری در يک گله بخصوص گله های بزرگ مشکل تشخيص استروس است .
اين مشکل اکثراً به اين دليل ا ست که بيشتر گاوها علائم رفتاری مربوط به استروس را شبها نشان مي دهند