پارک ملی کویر مرکزی



نام انگلیسی : kavir national park نام فارسی : پارک ملی کویر


موقعیت پارک ملی کویر

پارک ملی و منطقه حفاظت شده کویر در 50 درجه و 25دقیقه الی 53 درجه و 4 دقیقه طول شرقی و 34 درجه و 17 دقیقه الی 35 درجه و 12دقیقه عرض شمالی واقع شده است. این منطقه در 60 کیلومتری جنوب تهران واقع شده و از شمال به جاده تهران- گرمسار، از شرق به ریگ جن، از جنوب به شمال استان اصفهان و از غرب به دریاچه بزرگ نمک قم و استان قم منتهی می*شود.

راه های دسترسی

برای ورود به پارک ملی کویر سه مسیر شناخته *شده** وجود دارد: مسیراول، گرمسار به قصر بهرام است که از گرمسار به سمت جنوب تا روستای کهک جاده آسفالت اصلی به طول 10 کیلومتر وجود دارد و از کهک نیز جاده سنگ*فرش صفوی به طول تقریبی 30 کیلومتر تا نزدیک*های سرمحیط*بانی قصر بهرام وجود دارد. این مسیر در نیمه دوم سال درهنگام بارندگی گل آلود وباتلاقی است.
مسیر دوم و اصلی ترین راه دسترسی به قصربهرام، مسیر تهران - پیشوا- مبارکیه است. دراین مسیر که از ورامین آغاز می شود ابتدا بایستی به پیشوا واز آن جا در جاده فرعی که در کنار خط راه آهن تهران- مشهد است حرکت کرد تا به ایستگاه راه*آهن «ابردژ» رسید.

در این جا پس از عبور خط راه آهن به سمت جنوب از نزدیکی امام زاده عبدا... عسگرآباد گذشته و پس از طی چند کیلومتر مسیر خاکی مناسب به پاسگاه ورودی پارک ملی کویر - مبارکیه- رسید.
مسیر سوم که از راه*های مناسب ورود به پارک است از شهرستان آران و بیدگل واقع در شمال کاشان آغاز می*شود و پس از طی نزدیک به سه ساعت راه خاکی به سمت شمال غربی به کاروانسرای مرنجاب در حاشیه جنوبی دریاچه بزرگ نمک می*رسد. از مرنجاب به سمت شرق تا سرمحیط*با*نی سفیدآب نیز نزدیک به سه ساعت راه شنی است.
راه هاي ديگري براي ورود به منطقه وجود دارد كه عبور از آنها بدون راهنمای آشنا به منطقه بسيار خطرناك است. جهت جلوگيري از هرگونه پيشامد سوء و ناگوار احتمالي بايد قبل از انجام برنامه سفر به كسب اطلاع و مجوز اداره كل حفاظت محيط زيست استان سمنان و هماهنگي با واحدهاي تابعه مستقر در منطقه اقدام شود.

پوشش جانوری

اراضي مسطح اين پارك با پوشش گياهي كويري و نيمه كويري، زيستگاه پستانداراني چون جبير، آهو و گونه هاي با ارزشي چون کاراکال، يوزپلنگ آسیایی و گور آسیایی است. در نواحی كوهستاني شمالي پارك، كل و بز و قوچ و ميش به سر مي برند. پرندگان چون كبك و تيهو بومي اين منطقه هستند ولي هر ساله پرندگان مهاجري چون فلامينگو، آنقوت، سر سبز و خوتكا به آب بندهاي اين منطقه مي آيند.

پوشش گیاهی


گياهان پارك ملي كوير از گونه هاي خشكي پسند (گزروفيت ها) و گياهان شور پسند (هالوفيت) هستند كه براي ادامه حيات و سازگاري با كمبود آب و شوري خاك ساختمان خاصي پيدا کرده اند. اين گياهان براي مقابله با كم آبي، حرارت زياد، برگ هاي كوچك منتهي به خار پيدا مي كنند. از جمله پوشش گیاهی این مناطق میتوان به انواع قیچ، درمنه دشتی،گز، گرگ تيغ، خار شتر، کاروان کش و ... اشاره کرد.

منابع آبی منطقه


درياچه نمك كه تنها درياچه اي است كه در جوار پارك قرار دارد يكي از بزرگترين شوره زارهاي ايران است. اين درياچه حالت مثلثي دارد كه رأس آن در شمال قرار گرفته و وسعت آبگير درياچه حدود ۲۵۰۰كيلومتر مربع و مرز غربي پارك ملي كوير را تشكيل مي دهد. دریاچه نمك حوزه آبگير بسياري از رودخانه هاي مركزي ايران است و اطراف آن باتلاق هاي فراوانی وجود دارد.
آبگير مكوش، بيره زرد، اسب قدير اكثراً خشك و محل جمع شدن سيلاب هستند.
رودخانه بندعلي خان مهمترين رودي است كه در پارک ملی كوير جاري بوده و سرچشمه اين رود از كوه خرسنگ است كه رودخانه جاجرود را به وجود مي آورد و در مسير خود از مناطق حفاظت شده ورجين و جاجرود و پارك ملي خجير عبور كرده در پارچين كه وارد دشت ورامين مي شود چندين شاخه مي شود و مورد استفاده آبياري قرار مي گيرد و پساب رودخانه جاجرود و مسيل فاضلاب تهران را در جلگه ورامين دريافت كرده و در بندعلي خان وارد منطقه حفاظت شده مي شود.

رودخانه قره چاي: كه از كوه هاي راسوند در جنوب اراك سرچشمه گرفته بعد از گذر از اراك و ساوه با قم رود يكي شده به درياچه نمك مي ريزد. شعبه سفلاي اين رود در نزديكي مرزهاي حفاظت نشده كوير زيستگاه زمستاني انواع پرندگان مهاجر آبزي به خصوص غاز، اردك هاي كله سبز و خوتكا و اردك هاي خشك زي مانند آنقوت و باد كوبه اي است.

حرکت در مسیر پارک


بازدید از پارکهای ملی بنا بر قوانین سازمان حفاظت محیط زیست تابع قوانین خاصی است که حرکت در مسیر اصلی پارک یکی از آن قوانین است. توصیه می شود چنانچه قصد سفر به این منطقه را دارید به هیچ عنوان از مسیر اصلی پارک خارج نشوید. مسیر اصلی پارک از محیط بانی مبارکیه آغاز می شود. پس از طی مسافتی در حدود 30 کیلومتر به اولین کاروانسرای این مسیر زیبا میرسیم. قصر بهرام کاروانسرای مربع شکل متعلق به عهد صفویه می باشد که از دیوارهای بلند با چهار برج نیم دایره تشکیل شده است. این کاروانسرا به دستور شاه عباس صفوی و بر سر سه راهی اصفهان، خراسان و مازندران بنا نهاده شده است. قصر بهرام از سنگ ساخته شده و دارای 4 ایوان و 24 حجره می باشد.

شترخوانها یا اصطبلهای این کاروانسرا به گونه ای تعبیه شده اند که کاملا در پشت اتاقها قرار می گیرند. آب مصرفی این کاروانسرا از چشمه سیاه در 5 کیلومتری قصر، توسط آبراهه سفید رنگی که از سنگ تراشیده شده، منتقل می شده است. در ادامه مسیر پس از طی 5 کیلومتر به دومین کاروانسرای این منطقه "عین الرشید" میرسیم.
اين كاروانسرا نيز مانند قصر بهرام مربوط به دوران صفويه است.ساختار اصلي اين بنا آجري است. در كنار اين كاروانسرا يك آب*انبار فروريخته قراردارد.در تپه مجاور اين كاروانسرا چشمه عين الرشيد قراردارد که آبشخور حیات وحش منطقه است. مسیر را به سمت جنوب شرقی ادامه میدهیم و پس از عبور از چند گدار، دشت وسیعی در برابرمان قرار میگیرد که در سمت غربی دریاچه نمک با سپیدی خیره کننده اشه میدرخشد.

در نزدیکی این دریاچه و در کنار مسیر اصلی پارک، به آب انبار حوض قیلوقه میرسیم. در سمت شرقی قله سیاه کوه با ارتفاع 2400 متر از سطح آبهای آزاد خودنمایی میکند. از این منطقه حرکت در حاشیه دریاچه نمک و در مسیر جنوب انجام می شود. از این نقطه تا کاروانسرای بعدی و محیط بانی سفید آب در حدود 40 کیلومتر فاصله است که پس از عبور از مناطق استپی و باتلاق دوکویری به تپه های پراکنده گوگردی میرسیم و قله سفید آب قابل رویت میگردد. در نزدیکی کوه سفید آب سومین کاروانسرای این منطقه قرار دارد که به کاروانسرای سفیدآب شهرت دارد.

شاه عباس برای سفر از اصفهان به فرح آباد ساری از این کاروانسراها استفاده می کرده است . نمای ظاهری این کاروانسرا سنگی است و در ساخت آن از ملات ساروج استفاده شده و ساخت آن به شیوه معماری است. در حاشیه جنوبی کاروانسرا کوه سفید آب و چشمه سفید آب قرار دارد که آب کاروانسرا از این چشمه تامین می شده است . محیط بانی سفید آب در فاصله 2 کیلومتری جنوب این کاروانسرا و در دامنه کوه سفیدآب قرار گرفته است و نقطه پایانی پارک ملی کویر است. از این منطقه مسیر به 3 راه تقسیم میگردد. مسیر غربی به طول 50 کیلومتر به کاروانسرای مرنجاب منتهی میگردد، مسیر جنوبی به فاصله 80 کیلومتر به قلعه کرشاهی و مسیر شرقی به فاصله 60 کیلومتر به محیط بانی مبارکیه منتهی میگردد.

سایر مناطق گردشگری پارک

جاده سنگفرش
براي احداث جاده هاي سنگ فرش در مناطق كويري، در نقاطي كه زمين در اثر وجود آب و نمك زياد لجني يا پوك است، با مشقت فراوان، راه را با قلوه سنگ و در جايي كه سنگ نبوده با خرده آجر ساخته اند بطوري كه باريكه يي در زمين سست و باتلاقي يا نمكي متراكم و قابل بارگذاري شده است.
سطح جاده سه متر عرض دارد كه بخش مياني آن برجسته و طرفين جاده شيب دار است و اثر فشار و ساييدگي چرخها وتردد كاروانيان بر روي سطوح آن احساس مي شود. اين جاده با قلوه سنگهاي قهوه يي مايل به سياه (استخراج شده از سياه كوه، همراه ملات آهك (ساروج) مفروش است كه پس از ساليان دراز هنوز محكم و استوار بر جاي مانده است.
زيرسازي جاده بسيار محكم است و در زير آن خرده زغال ريخته اند و در سطح بالاتر به قطر قابل ملاحظه يي سنگ قرار داده اند.

اين وضع در راه ساري و فرح آباد ديده مي شود كه مربوط به جاده سازي دوره صفويه است. در نقاط باتلاقي، پي راه، با زغال چوب ساخته شده است. بدين ترتیب كه ابتدا مقداري زغال چوب به صورت پي در مسير راه مي ريختند و سطح را با قشري مخلوط از شن و ماسه مي پوشانند و اگر لازم بود، با تخته سنگ فرش مي كردند. 10 پل كوچك و يك پل بزرگ در مسير اين جاده وجود دارد كه دهنه يك مورد سالم و در بقيه موارد تنها پايه*هاي آن باقي مانده است.


کوه نخجیر
در قسمت غربی پارک و در حاشیه کویر ریگ جن واقع شده است. این منطقه دارای پوشش جانوری بسیار غنی و مناظر بدیعی است.
تنگ ظلمات
در جنوب غربی پارک در حاشیه کوه دم قرار گرفته است. این منطقه تنگه ای است که در اثر فرسایش آبی و بادی ایجاد شده است و محل عبور جانوران منطقه است. طول دیواره ها در پاره ای از موارد به 30 متر میرسد.
فسیل آباد
در مسیر محیط بانی سفید آب به ملک آباد، منطقه ای قرار دارد که به فسیل آباد شهرت دارد. این منطقه پوشیده از فسیلهای ریز و درشت انواع جانوران دریایی است که در نوع خود کم نظیر است.
تالاب بندعلی خان
نيمي از مساحت تالاب خارج از محدوده حفاظت شده و بيش از نيمي از آن داخل پارك ملي كوير قرار دارد.

اين تالاب فصلي، گرچه درفصول گرم سال به صورت باتلاق و گنداب و گاهي خشك ديده مي*شود، اما در پاييز و زمستان مملو ازآب شيريني است كه پرندگان در حال مهاجرت را به سوي خود مي*كشاند.در حدود 20 درصد پرندگان ايران را مي*توان در اين تالاب مشاهده كرد.توده*هاي انبوه بوته*ها و نيزارهاي درهم پيچيده مكان امني براي اين پرندگان فراهم كرده است. این منطقه مکان مناسبی برای پرنده نگری است. برای دسترسی به تالاب از محیط بانی مبارکیه مسیر خاکی 15 کیلومتری به سمت غرب در حاشیه کوه های دوازده امام را ادامه دهید. مسیر ابتدا به تالاب و سپس به جواد آباد ورامین منتهی میگردد.





















منبع:کویرها و بیابان های ایران