بلبل هزار دستان۱ ( Nightingale1)

بلبل هزار دستان
نام انگلیسی : Nightingale
نام فرانسوی : Rossignol Philomele
نام لاتین : Luscinia ****rhynchos

مشخصات :
بلبل هزار دستان ۱۶ سانتیمتر طول دارد و بسیار شبیه به بلبل خالدار ( یکی دیگر از گونه های موجود در خانواده توکایان ) است، ولی روتنه اش کمرنگ تر و بیشتر متمایل به قهوه ای بوده و دمش نیز قرمز است و همچنین حلقه سفید دور چشمانش واضح تر دیده می شود. زیرتنه تمیز و فاقد لکه روی سینه و پهلو ها است و به رنگ سفید متمایل به نخودی یا خاکستری دیده می شود. پرنده جوان بلبل هزاردستان خالدار بوده و با خالهای نخودی در سینه و پهلوها و خالهای کمرنگی در پوشش های میانی بال دیده می شود.
نر و ماده همشکل، تقریبا نشانه خاصی ندارد ، جز اینکه دمش بلوطی مایل به قهوه*ای است و صدای جالب توجهی دارد. سطح پشتی قهوه*ای خوشرنگ و یکدست و سطح شکمی آن قهوه*ای مایل به خاکستری کمرنگ است که در ناحیه گلو و شکم به سفیدی می گراید. پرنده نابالغ مانند نابالغ سینه سرخ، خال*خال و لکه*لکه است، ولی به آسانی از روی اندازه بزرگتر ، دم بلوطی رنگ و سطح شکمی سفید*تر مشخص می شود. تفاوت آن با نابالغ دم سرخ معمولی عبارت است از اندازه بزرگتر و دم بلوطی تیره*رنگ.
بلبل هزار دستان معمولا در نزدیک سطح زمین دیده شده و تغذیه می کند. و از روی شاخه های مخفی آواز می خواند و معمولاً تنهاست و به صورت دسته جمعی دیده نمی شود . پرنده ای تک همسر بوده و لانه در نزدیکی یا در سطح زمین قرار دارد. بین ۴ تا ۵ تخم می گذارد و به مدت ۱۳ روز روی آنها می خوابد و جوجه ها نیز بعد از ۱۱ روز لانه را ترک می کنند. این پرنده در سال یک یا دو بار تولید مثل می کند .
بلبل هزار دستان بهترین پرنده آوازخوان موجود در کشور ایران می باشد . این پرنده در هنگام آوازخوانی خود را کاملاً مخفی نگه می دارد ولی از صدایش می توان آن را از بلبل خالدار تشخیص داد .
در سال های اخیر در بعضی از شهرها صیادان اقدام به صید و پرورش این پرنده در قفس نموده اند. البته باید به این نکته اشاره کرد که نگهداری و پرورش از این پرنده بسیار دشوار است و این به علت حشره خوار بودن آن است. جهت تغذیه این پرنده در قفس می بایست از مخلوطی از دان پارس و گوشت نرم و مواد گیاهی استفاده نمود و البته اگر دسترسی به حشرات میسر باشد بهتر است حشرات را جهت تغذیه در اختیار پرنده قرار داد. از میوه ها نیز در تغذیه پرنده می توان استفاده کرد و از جمله میوه هایی که در تغذیه پرنده به کار برده می شود می توان به انگور، سیب، تمشک و توت درختی و حتی سنجد اشاره کرد .
بلبل هزار دستان از آنجایی که در شب نیز مانند روز آواز می خواند نام انگلیسی این پرنده Nightingale است
زیستگاه :
لانه خود را در نزدیکی زمین و در درون بوته*های خار یا گزنه کاملا مخفی از انظار می سازد.
از حشرات، نرم تنان و میوه هایی همچون توت تغذیه می کند.
این پرنده در جنگل های برگ ریز، باغ ها، بوته های خار دار و گاهی در حاشیه مناطق خشک به سر برده و در بوته های تمشک و نزدیک و یا روی سطح زمین و با استتار کامل آشیانه می سازد.
پراکندگی :
از نظر پراکنش جهانی این پرنده در جنوب انگلستان و به طرف شرق تا مرکز و جنوب اروپا ، مرکز آسیا و مناطقی از شمال آفریقا تولید مثل می کند و در فصل زمستان در جنوب آفریقا هم دیده شده است.
درکشور ما در بهار و تابستان فراوان بوده و به جز بخش هایی از شرق، مرکز و جنوب در سایر نواحی دیده شده و تولید مثل می کند
صدای پرنده:
آواز این پرنده بسیار متنوع، زیبا و بلند بوده و هم در شب و هم در روز شنیده می شود. آواز شامل چهچهه ها و تحریر های زنگ دار و بلند و متنوع می باشد . این پرنده بیشتر از اینکه دیده شود آوازش شنیده می شود. آواز خوانی نیز مختص پرنده نر می باشد .
بلبل در فرهنگ و باور مردم:
بلبل یا هزار دستان پرنده ملی ایران زمین و کشور بنگلادش است.
عشق این پرنده به گل رز نیز بسیار در فرهنگ ملل مختلف مشهور است به طوری که در ادبیات و نگاره های ایرانی (گل و بلبل) و ترکیه بسیار به آن اشاره شده است.
نقش گل و بلبل در گبه ایرانی: در این نقش که از رایج ترین نقوش گبه های عشایر کهگیلویه و بویر احمد است، دو بلبل روبروی یکدیگر بر روی یک شاخه گل که گل های آن همان نیم گل های هشت پر است نشسته اند.
برترین و خوش آواز ترین و با حافظه ترین پرنده جهان بلبل ( هزار دستان ) میباشد. قبل از ورود قناری به ایران نگهداری از بلبل رواج داشته است که با توسعه شهر ها و کاهش و دور شدن باغات از محل سکونت افراد و همچنین دشواری پرورش بلبل عمدتا بدلیل نوع تغذیه در حال حاضرنگهداری از بلبل رونق ندارد و تعداد اندکی هستند که بلبل نگهداری میکنند . این پرنده زیبا و خوش آواز که در تمام نقاط فقط به رنگ قهوه ای سیر و روشن یافت میشود طول قدش از ۱۶ تا ۲۰سانتی متراست . دارای نوکی بلند ( به طول یک سامتی متر ) و چشمانی مشکی رنگ ، درشت و زیبا و همچنین دارای دم پهن و بلندی میباشد .بلبل در اغلب مواقع دم پهن خود را بالا و پایین و به اطراف تکان میدهد .این عمل بخصوص در مواردی که احساس خطر میکند شدت بیشتری میگیرد . ضمن اینکه تکان دادن دم زیبایی بی نظیر و چشمگیر این پرنده را آشکار میسازد . بدیهی است با این عمل بلبل خواهد توانست دشمنان خود را به سمت خود کشیده وآنها را از حوالی لانه که بلبل ماده و جوجه ها در آن سکونت دارند گمراه سازد . بلبل با حافظه قوی خود قادر است صدای تمام پرندگان آواز خوان را تقلید نماید وبدین خاطر نت های بسیار از آواز پرندگان را اجرا میکند وبهمین دلیل است که او را هزار دستان نیز مینامند . آواز بلبل تکراری نمیباشد و هر آواز با آواز قبلی متفاوت و متغیر است و بسیار دلنشین میباشد . اغراق نیست اگر بگوییم در مقابل آواز بلبل صدای قناری جذابیت ندارد . غذای بلبل در طبیعت از حشرات مانند پشه ، مورچه، ملخ، جیرجیرک، لارو مگس و کرم میباشد. در فصل بهار و تابستان در مناطق جنگلی و سرسبز و همچنین باغات مناطق اطراف تهران آواز دلنشین و متنوع بلبل شنیده میشود. لازم بذکر است در فصل بهار و در مناطق خوش آب و هوا بلبلان از نیمه های شب آواز خوانی را شروع میکنند و صدای آنان تا یک کیلومتر شنیده میشود . معمولا هزار دستان در فصل بهار و همچنین تیرماه از صبح خیلی زود تا هنگام غروب آواز خوانی میکند .بلبل درطی سال دو بار تولید مثل مینماید که یک نوبت در اواخر فروردین ماه و نوبت بعدی در اوایل تیرماه است. هزار دستان در ارتفاع کم و نزدیک زمین در لابلای تیغ، بوته و درختان کوچک لانه سازی میکند وهر بار ۴ یا ۵ تخم به رنگ سبز تیره میگذارد که پس از خوابیدن مداوم بلبل ماده برروی تخم ها طی مدت ۱۴ تا ۱۶ روزبه جوجه تبدیل میشود. جوجه های بلبل بعد از گذشت مدت ده روز قبل از آنکه بتوانند پرواز کنند لانه را ترک میکنند و برای مدتی نیز در لابلای بوته ها و شاخه های درختان کوچک پنهان میشوند و در این مدت پدر و مادر جوجه ها غذای آنان را تامین میکنن . جوجه ها در مدت یکماه به حد رشد خواهند رسید.هزار دستان از جمله پرندگانی است که در قفس تولید مثل نمیکند و نگهداری از آن در قفس نیازمند صرف وقت و توجه بیشتر نسبت به سایر پرندگان زینتی است. بلبل را بصورت جوجه یا بالغ صید میکنند که در هر دو حالت نگهداری از آن بدلیل نوع تغذیه دارای مشکلاتی میباشد. چنانچه قصد نگهداری از بلبل بالغ در قفس باشد لازم است تا مادامیکه بلبل به زندگی در قفس عادت نماید قفس او را با پارچه سفید رنگ بپوشانند تا با سیم های قفس به خود آسیب نرساند.در صورتیکه جوجه بلبل صید شود با توجه سن جوجه از او در قفس با توجه به مراتب مندرج در ذیل نگهداری میشود:
  • چنانچه سن جوجه کمتر از ۲۰ روز باشد میباید تا مادامیکه جوجه بتواند مستقل تغذیه کند، روزانه به دفعات ( ۱۵ تا ۲۰نوبت ) دانه پارس ( دانه ۱۸ یا دانه مرغ مینا ) و همچنین گوشت خام بدون چربی و چرخکرده یا کوبیده شده را بصورت گلوله های کوچک در آورده و با آب خیس نموده وداخل دهان جوجه بلبل میگذارند.
  • چنانچه جوجه در حدود یکماهه یا بیشتر باشد می توان گوشت خام چرخکرده و بدون چربی را به صورت گلوله های کوچک در ظرف مناسب قرار داد تا جوجه از تغذیه کند.
  • معروف به دانه پارس ( دانه ۱۸ یا دانه مرغ مینا ) را قدری خیس نموده و بصورت دایم در دسترس جوجه ها قرار میدهند.
  • از آنجا که بلبل پرنده حشره خوار میباشد چنانچه در هنگام اسارت نیز بتوان خوراکی مانند لارو مگس ، ملخ های کوچک و مورچه را در دسترس او قرار داد مسلما در نوع آواز و توانایی بلبل در آواز خوانی موثر خواهد بود.

از جمله مواد غذایی تقویتی برای بلبل تهیه مخلوطی از دانه پارس، آرد نخودچی، توت خشک، فندق و بادام است که با یکدیگر آسیاب نموده و با مقداری کم تخم مرغ رنده شده مخلوط میشود و سپس با قدری آب مخلوط بدست آمده را مرطوب نموده و به شکل گلوله های کوچک در می آورند تا غذای مقوی برای بلبل بدست آید. استفاده از سبزیجات، کاهو، هویج و فلفل دلمه ای و سیب نیزدر حد بسیار کم برای تغذیه هزار دستان لازم خواهد بود.هزار دستان و همچنین جوجه های آن در صورتیکه به زندگی در قفس عادت نمایند و بدرستی تغذیه ونگهداری گردند در اسارت نیز آواز خواهند خواند.دوران تولک بلبل در فصل زمستان میباشد و جوجه های بلبل نیز در حدود یکماه پس از تولد پرریزی خواهند داشت که بعد از این پرریزی رنگ واقعی خود را بدست می آورند.در دوران تولک لازم است به آنان رسیدگی شده و با غذای مقوی تغذیه گردند بدیهی است در این دوران مصرف حشرات و گوشت بدون چربی ضروری میباشد. توصیه میشود در طی دوران تولک قفس نگهداری بلبل تغییر مکان داده نشود لیکن در سایر مواقع تغییر محل قفس ضروری است و ضمنا چنانچه امکان دارد محل قرار گرفتن قفس نزدیک درخت باشد که هزاردستان بتواند از حشرات اطراف درخت تغذیه کند. بلبلان هزار دستان از لحاظ آواز خوانی با یکدیگر تفاوت هایی دارند بدین ترتیب که برخی از آنان با صدای بم آواز میخوانند که این نوع را مرغوب تر از سایرین تشخیص میدهند.برخی افراد بلبل را از لحاظ آوازخوانی به سه دسته تقسیم میکنند:
  1. آواز خوان با نت معمولی
  2. آواز خوان با صدای بم
  3. آوازخوان موقوم