غازها
غازها (geese) پرندگانی باهوش و زیبا هستند. جثه غازها متوسط و گردن آنها نسبتا دراز است. پاهای آنها بلند است. دم غازها بلند و نوک آنها نسبت به جثه آنها باریک می*باشد. رنگ گونه*های این جنس تقریبا یکسان است و گردن آنها نسبت به قوها کوتاه*تر و ستبر است. غازها پرندگان ویژه نواحی شمال می*باشند و پرندگانی مهاجرند. در جلگه و یا در جنگلهای قطب شمال زاد و ولد می*کنند.گونه*ای از پرندگان است که متعلق به خانوادهٔ مرغابی*سانان (Anatidae) هستند. خانواده مرغابی*سانان شامل قوها می*شود که تیره تر از غازها هستند.این نوع از غازها در زیرخانواده غازسانان (Anserinae) و به گروه آنسرینی (Anserini) تعلق دارند. تعدادی از مرغابی*ها که از خانواده مرغابی*های وحشی هستند به نام غاز معروفند.
حیات این حیوانات وابسته به آب است. نوع بیشتر غازها در اروپا، آسیا و آمریکای شمالی به طور جدی از نوع پرندگان وحشی و مهاجر هستند که برای گذراندن زمستان از شمال به جنوب می*آیند. غازها قرنها در یک جا (بدون مهاجرت)زندگی می*کردند. در مغرب (اروپا) غازها از خانواده گری*لگ (Greylag) هستند اما در آسیا غازهای کمی (از نوع گرلگ) پرورش یافته*اند. همه غازها اکثرا گیاه خوارند و می*توانند آفت*های گلوله*های پشمی (کاه) که محصول زمینهای زراعتی است بخورند و یا در استخرها (آبگیر) و مناطق پر علف شهری ساکن می*شوند. آنها همچنین در فرصتهای مناسب بی مهرگان را برای خودشان میگیرند و می*خورند، غازهای محلی انواع غذا را امتحان می*کنند. غازها معمولا برای ادامه زندگی جفت گیری می*کنند گرچه شمار کمی از غازها پس از جفت گیری از هم جدا می*شوند. غازها گرایشی برای تخم گزاری و نگهداری از آنها دارند. همچنین غازها از آشیانه وجوجه غازها مراقبت می*کنند که این کار باعث ادامه بقای آنه می*شود.
غازها چراگاهها را به محیط آبی ترجیح می*دهند. سر غازها بزرگ است و ناحیه بین دو چشم و نوک آنها پوشیده از پر می*باشد. رنگ بدن آنها قهوه*ای شتری است و بعضی*ها رنگ سفید دارند. نوک در گونه*های گوناگون به رنگ زرد ، نارنجی و یا صورتی است. غازها در سن دو سالگی بالغ می*شوند. این پرندگان به صورت گروهی در علف*زارها تغذیه می*کنند.
نحوه زندگی پرندگانی گروهی هستند و در فصل مهاجرت گروههای بزرگی را تشکیل می*دهند. بسیار باهوش می*باشند و در موقع تغذیه یک پرنده سایرین را از خطر با خبر می*کند. خطر را خیلی زود حس می*کنند. گروهی که در حال مهاجرت هستند شبها را در سواحل ، نیزارها و دریاچه*ها می*گذرانند و صبح زود به سوی مزرعه برای تغذیه می*روند. در نیمه روز به سوی آب بر*می*گردند و پس از آب خوردن به استراحت می*پردازند و بعدازظهر مجددا برای تغذیه می*روند.
در تاریکی با جنجال و سر و صدا به محل استراحت می*روند و در حین پرواز حرکات جالبی نشان می*دهند. شناگرند و به فرو رفتن در آب سازش ندارند ولی هنگام احساس خطر در آب فرو می*روند. کمتر غذا از آب می*گیرند. در موقع اضطراب و هیجان گردن را بطور افقی در امتداد بدن می*کشند و سر را بسوی بالا نگهداشته و تولید صدای ویژه*ای می*کنند سپس با سر و صدا به سوی دشمن خود حمله می*کنند.
آشیانه غازها در مجاورت آب در کنار تخته سنگها و روی زمینهای علفی است و در لانه*سازی مهارت ندارند. شکل و اندازه لانه بر حسب گونه فرق می*کند. پرنده نر از آشیانه نگهداری می*کند و در نگهداری جوجه*ها به پرنده ماده کمک می*کند. غازها همیشه یک نر و یک ماده باهم زندگی می*کنند. دوره روی تخم خوابیدن ۳۰ – ۲۴ روز است. غازها عمر درازی دارند و سن آنها را تا ۵۰ سال ذکر کرده*اند. تاریخچه اهلی کردن غاز تاریخچه اهلی شدن غاز بسیار قدیمی است به طوری که نقوش زیادی از غاز در مقبره های مصریان قدیم برجای مانده است . در افسانه های تاریخی آمده است که در سال ۳۹۰ قبل از میلاد ، شبی اقوام وحشی گل ها قصد حمله به سنای رم را داشتند اما سروصدای غازها موجب آگاهی مردم شد و این امر باعث شد تا شهر رم از حمله آنان نجات یابد واز آن زمان به بعد غاز در بین رومیان از شهرت و محبوبیتی خاص برخوردار گردید . هومر در ۳۸۸ سال قبل از میلاد مسیح تاریخچه ای در مورد پرورش غاز در روم نگاشت . سپس بره Brehh طبیعی دان مشهور برای اولین بار شرح و خصوصیات غاز را به رشته تحریر درآورد . در قرن هفدهم میلادی مطالعات جانورشناسی بر روی غاز شروع شد و بلون Belon مشخصات دو نوع از غازهای موجود را ذکر کرده است . نژادهای اهلی غاز نژادهای استاندارد شده ای که از غاز امروزه در ایالات متحده آمریکا وسایر نقاط دنیا وجود دارد ، اغلب از نژاد وحشی خاکستری بوجود آمده است . نژادهای اقتصادی که امروزه در اغلب پرورشگاه های مخصوص غاز در دنیا وجود دارند عبارتند از : نژاد تولوز: نژاد فرانسوی و منسوب به شهر تولوز است و بیش از هر نژاد دیگر از نظر تولید گوشت مورد توجه قرار گرفته است زیرا دارای جثه بزرگ بوده واصلاح شده می باشد . وزن در غازهای نر بالغ در حدود ۱۱/۷ کیلوگرم و در غازهای ماده بالغ در حدود ۹ کیلوگرم می رسد . بدن حجیم ، پهن پایین افتاده و جمع و جور و تقریباً کم پر است . نژاد امبدنبه: این نژاد آمدن (Emden) نیز می گویند . این نژاد آلمانی است و ابتدا در شهر برمن Bermen آلمان پرورش داده می شد وبه همین نام نامیده می شد ، ولی چون اولین بار از شهر آمدن آلمان به انگلستان برده شد ، از این رو به نام نژاد آمدن معروف گردید .نژاد مذکور یکی از نژادهای محبوب غاز است که از نظر تولید گوشت قابل توجه است زیرا دارای جثه ای بزرگ است ولی بدن مانند نژاد تولوز پایین افتاده و جمع و جور نیست . پر وبال ها نارنجی سایه دار می باشد . رنگ منقار روشن تر از رنگ پاهاست و رنگ چشم ها آبی درخشان است . نژاد چینی: نژاد چینی از نظر وزن و جثه به پای دو نژاد تولوز و امبدن نمی رسد ولی از نظر شکل ظاهر کاملاً از دو نژاد دیگر متمایز است . بدن کاملاً مستقیم است و پاها و گردن نسبت به بدن تقریباً بلندتر می باشد . این نژاد یک برجستگی دگمه مانند در قاعده منقار دارد . از نظر رنگ دو نوع از این نژاد وجود دارد . یکی نوع قهوه ای و دیگری نوع سفید است . نژاد آفریقائی (African): یکی از نژادهای سنگین وزن غاز است که استاندارد شده است . این نژاد برای اولین بار در سال ۱۸۷۴ معرفی گردید ودر دو گونه قهوه ای ( یا خاکستری ) و سفید وجود دارد . این نژاد از نژاد چینی بوسیله بدن سنگین و گردن ستبر و کلفت خود متمایز می گردد . دارای بدنی عمیق ، طویل بوده و جناغ کشیده می باشد و بدن را تقریباً مستقیم نگه می دارد . پرنده های بالغ این نژاد دارای برجستگی دگمه مانند و بزرگی در انتهای بالای منقار می باشند . رنگ این دگمه ممکن است در اثر سرما و یا هنگام عصبانیت و آزار تغییر کند . نژاد کانادائی (Canada): نژادی بزرگ وزیبا با گردنی راست و بلند و سیاه و لکه ی سفید مانند کروات در زیر گلو است و به همین دلیل « غاز کروات » نیز نامیده می شود . این غاز از غازهای وحشی امریکای شمالی سرچشمه می گیرد که وزن آن از ۵/۱ کیلو تا ۶ کیلوگرم متغیر است . به علت وحشی بودن بهتر است آن ها را در محیط های بسته نگهداری کرد و یا این که به موقع پرهای آن ها را قطع کرد . چنانچه مدت مدیدی نگهداری شود به خوبی اهلی و خانگی می شود . نژاد سبواستوپول: غازی سفید با جثه متوسط است که به خاطر پرهای بلند فر دار معروف است و پرهای مذکور تمامی بدن پرنده را می پوشاند . وزن غاز نر آن در حدود ۵ تا ۶ کیلوگرم ووزن غاز ماده آن در حدود ۴ تا ۵ کیلوگرم است . منقار و ساق پا به رنگ نارنجی و چشم ها به رنگ آبی روشن است . منشأ این نژاد قاره اروپا و در امتداد رودخانه دانوب و در اطراف دریای سیاه می باشد . نژاد زرد آمریکایی: این نژاد جزو نژاد های متوسط الجثه می باشد و غاز نر آن در حدود ۸ کیلوگرم و غاز ماده در حدود ۷ کیلوگرم وزن دارند . چشمان آن به رنگ فندقی تیره و رنگ منقار وساق پا و پنجه ها نارنجی است . نژاد زرد بریکون: این نژاد در سال ۱۹۳۰ میلادی در ایالت ولز انگلستان به وجود آمد و اولین نژاد از نژاد های زرد بود که استاندارد گردید . این نژاد جزو نژادهای متوسط غاز بوده و ساق پای آن صورتی رنگ است و پنجه پا و منقار و چشم به رنگ قهوه ای است . نژاد فرانکونیان: ژادی کهن و آلمانی است که از بخش شمالی ایالت بواریا Bavaria آمده است و نژادی کوچک است که وزن آن در حدود ۴ تا ۶ کیلوگرم است وروش نگهداری آن بسیار ساده و آسان است . معمولاً به دو گونه قهوه ای و آبی روشن دیده می شود و گونه آبی روشن آن آخیراً به وسیله موسسه استاندارد آلمان پذیرفته شده است . نژاد لینی: این نژاد در نزدیکی اولدنبرگ Oldenburg آلمان به وجود آمده است و از نژادهای متوسط الجثه بوده که به خوبی چرا می کنند و می تواند در مسافت های طولانی به چرا بپردازد . اندامی عمودی وقائم دارد و ناحیه خلفی بدن را مستقیم نگه می دارد ، معمولاً به دو رنگ سفید وخاکستری دیده می شود . وزن غاز نر در حدود ۷ کیلوگرم ووزن غاز ماده در حدود ۵ تا ۶ کیلوگرم است . این نژاد توجه کافی به جوجه های خود مبذول می کند . نژاد لیپی گانز: نژادی آلمانی وبسیار نادر است که اطلاعات چندانی در مورد آن موجود نیست . معمولاً به رنگ سفید است و منقار آن نوک تیز وصورتی رنگ است . نژاد نرماندی: این نژاد متعلق به منطقه نرماندی فرانسه می باشد واز مشخصات ممیزه آن امکان تفکیک نر وماده از روی رنگ می باشد ، به طوری که غاز نر همیشه سفید رنگ است ، در حالی که غاز ماده به رنگ سفید وخاکستری است . رنگ چشم های این نژاد همیشه آبی است . غاز نر در حدود ۴/۵ تا ۵/۵ کیلوگرم و غاز ماده در حدود ۴ تا ۵ کیلوگرم وزن دارد . نژاد سفید نروژی: این نژاد نروژی به منظور تامین گوشت مناسب به وجود آمده است . غاز نر در حدود ۹ کیلوگرم وزن دارد ، در حالی که وزن غاز ماده در حدود ۸ کیلوگرم است . متاسفانه این نژاد امروزه در نروژ بسیار کمیاب شده است . نژادی مقاوم ، دلیر و خودکفاست . غاز ماده مادر خوبی برای جوجه های خود می باشد و قادر است که سالیانه در حدود ۱۰۰ عدد تخم بگذارد ، البته به شرطی که مجبور نباشد بر روی تخم ها بخوابد . نژاد مهاجر: این نژاد را نیز می توان از روی رنگ تعیین جنسیت کرد ، به طوری که غازهای نر همگی به رنگ سفید و با چشم های آبی می باشند ، اما غاز ماده به رنگ خاکستری بالکه سفید بر روی سر وچشم قهوه ای می باشند . منقار وپاها در هردو جنس نارنجی است . جوجه یک روزه نر ، زرد یا نقره ای با منقاری روشن است ، در حالی که جوجه یک روزه ماده خاکستری سبز فام با منقاری تیره است . نژادهای وحشی غاز غاز باقلا (Anser fabalis): غاز باقلا دارای ۶ گونه است که فقط یکی از آنها در ایران یافت می*شود. این غاز را غاز پازرد نیز نامیده*اند. علت آنکه به این غاز ، غاز باقلا می*گویند این است که هنگام برداشت محصول باقلا به انگلستان می*رسد و از دانه باقلا تغذیه می*نماید. این غاز از نظر محل زندگی به دو گروه تقسیم می*شود. عده*ای که در جنگلهای نیمکره شمالی زندگی می*کنند و به اسم غاز باقلای جنگلی نامیده می*شوند. در حالی که نژاد دوم در زمینهای توندرا و جلگه*های نیمکره شمالی زندگی می*کنند و به آنها غاز باقلای جلگه*ای نام نهاده*اند. پرنده نر و ماده غاز پیشانی سفید (Anser albifrons): غاز پیشانی سفید دارای جثه*ای ظریف تر و کوچکتر از غاز خاکستری است. در ناحیه تاج ، پیرامون گونه ، در پایه نوک و پیشانی بخش سفید رنگی دیده می*شود، به این جهت غاز پیشانی سفید خوانده می*شود. نوک آنها صورتی رنگ است و رنگ بدن آنها قهوه*ای مایل به خاکستری است و از غاز خاکستری پررنگ*تر است. این غازها در زمینهای جلگه*ای ، رودخانه*ها و دریاچه*ها و برفراز تپه*های علفی کوچک لانه*سازی می*کنند و فعال*تر از غاز خاکستری و غاز باقلا هستند. حیطه تخم*گذاری آنها شمال روسیه تا جنوب سیبری است. غاز خاکستری یا (Anser anser) نر و ماده این غازها در زمان بالغ شدن به رنگ قهوه*ای متمایل به خاکستری است. نوک آن صورتی و بدون علامت سیاه است. این پرنده ۷ – ۴ عدد تخم می*گذارد. تخمها به رنگ سفید و شبیه تخم مرغ است. این غاز در نواحی معتدله نیمکره شمالی زندگی می*کند. صدای آنها شبیه غاز اهلی است. این پرنده در مجاورت آب در پناه بوته*ها و نیزارها آشیانه*ای از جنس مواد گیاهی می*سازند و از گیاهان نورسته تغذیه می*کنند. در جزایر کوچک گروه این پرندگان دیده می*شود. تولید مثل غاز تخمگذاری در غازها در اوائل پاییز شروع می شود . برای جمع آوری تخم غاز مخصوص جوجه کشی باید غازهای تخمی را مورد انتخاب قرار داد و بهترین آن ها را از نظر وزن و تعداد تخم و سلامت بدن و بنیه انتخاب نمود . معمولاً با این منظور غازهائی را انتخاب می کنند که دارای وزن متوسط هستند . از چند ماه قبل از جمع آوری تخم جوجه کشی ، غاز نر و ماده را برای جفت گیری بین هم رها می کنند . تشخیص جنسیت در غازها به خصوص در غازهای جوان مشکل است غازهای نر معمولاً بزرگ تر و وحشی تر از غازهای ماده هستند . غازهای ماده دارای طبعی ملایم و آرام بوده و کم و بیش ترسو به نظر می رسند . غازهای نر اغلب وحشی و جنجو می باشند و حتی بعضی اوقات بدون هیچگونه دلیلی به اطفال و پرندگان دیگر حمله می کنند . غاز نر دارای صدائی بلند است درحالی که غاز ماده دارای صدای بم و وحشی می باشد . گردن غاز نر بلند تر از غاز ماده بوده و حجیم تر می باشد . اگر جمع آوری تخم جوجه کشی در بهار انجام گیرد باید از پاییز غازهای نر و ماده را بین هم انداخت معمولاً جفتگیری بین غازها در تمام مدت سال انجام می گیرد.