تعریف تلقیح مصنوعی
باردار کردن گاو ماده بدون عمل جفت گیری بین دام نر و ماده را تلقیح مصنوعی گویند.

محاسن و فواید تلقیح مصنوعی

1_ جلوگیری از هزینه نگهداری گاو نر به خصوص درگاوداریهای کوچک زیرا ازلحاظ اقتصادی درتلقیح مصنوعی احتیاج به تهیه ونگهداری گاو نر نیست واز طرفی هزینه نگهداری آن ا زقبیل تغذیه، تاسیسات،*دستمزد کارگر،* دارو وسائل دامپزشکی وغیره را دامپرور متحمل نمی شود و تنها با خرید اسپرم منجمد با قیمت ناچیز این کار صورت می گیرد.
2_ چون درتلقیح مصنوعی می توان مدت زیادی اسپرم را به صورت منجمد نگهداری کرد(حداکثر 20 سال)بنابراین حتی پس از مرگ گاو نر نیز می توان از اسپرم آن که دارای صفات برتر است استفاده کرد.
3_چون اسپرم های گرفته شده از گاو نر به راحتی قابل جابه جایی است پس می توان اسپرم گاوهای نری که دارای صفات ژنتیکی خوب هستند از مسافتهای دور دست خریداری کرد ومورد استفاده قرار داد
4_درصد باروری (آبستنی)دام ماده درتلقیح مصنوعی بیشتر از تلقیح طبیعی است زیرا قراردادن اسپرم درداخل رحم(پشت سرویکس) کمک زیادی به رسیدن اسپرم به تخمک می کند وهمین امر سبب افزایش درصد باروری دام ماده می شود
5_درروش تلقیح مصنوعی می توان با استفاده ا زاسپرم یک دام نر تعداد زیادی دام ماده را بارور کرد به طور مثال می توان با رقیق کردن و نگهداری صحیح اسپرم گاو نر درسال تعداد 40000 الی 60000 ماده گاو را آبستن کرد
6_ افزایش طول عمر بهره دهی گاو نر درمراکز تلقیح مصنوعی به راحتی امکان پذیر است. چون با استفاده از یک صحیح برای اسپرم گیری می توان از ضعیف شدن قدرت جنسی که اثر منفی برروی کیفیت اسپرم ورفتار جنسی دارد جلوگیری کرد
7_درتلقیح مصنوعی چون تمام اعمال تلقیح توسط دست انسان صورت می گیرد به راحتی می توان از انتشار بیماری ا زدام نر به ماده جلوگیری کرد

8_با استفاده از تلقیح مصنوعی می توان دامهایی که قادر به جفت گیری طبیعی نیستند ویا مبتلا به بیماریهای واگیر دستگاه تناسلی هستند باردار کرد.

9_مدت زمان تلقیح درتلقیح مصنوعی خیلی کوتاهتر و مطمئن تر از تلقیح طبیعی است.


برخی از عواملی که باعث ایجاد خسارت درتلقیح مصنوعی می شود عبارتند ا ز:

1_استفاده ازدامهای نری که ارزش دامپروری نداشته و فعالیت یا اثر معکوس برروی اصلاح نژاد دام دارند .درنتیجه لازم است فقط ا زحیوانات نری که اصل آنها کاملاً شناخته وبر مبنای تستهای انجام شده بروی آنها، ارزیابی شده اند استفاده کرد .
زیرا درتلقیح مصنوعی ازاسپرم یک گاو نر تعداد زیادی گاو ماده آبستن می شود ودرنتیجه مقدار زیادی گوساله بوجود می آید درصورتی که حیوان دارای خصوصیت ارثی قابل انتقال نامناسبی باشد .*اثرات آن درنسل های آینده کاملاً*مشخص خواهد شد
2_وجود بعضی دامهای نربا امراض قابل انتقال درمراکز تلقیح باعث انتقال سریع بیماری دریک سطح وسیع خواهد شد
3_گسترش وانتشار بعضی بیماریهای ارثی مانند هپیوبلازی (دستگاه تناسلی)، کریپتوکیدی وغیره
4_تلقیح حیوانات ماده با اسپرمهای ضعیف
5_عدم شناخت تکنیک استفاده ا زاسپرم و تلقیح آن دردستگاه تناسلی
6_تلقیح حیوان ماده درقبل ا ززمان مناسب، درنتیجه تخمک قابل باروری نیست تمام این عوارض و * معایب با استفاده ا زتکنیکهای خاص ارزیابی حیوان نر و تعیین سلامتی جسمی حیوان و نیز ارزیابی کیفیت تولید مثل آنها و بالاخره استفاده از افراد متخصص برای انجام عمل تلقیح از بین می رود.

مناسب ترین زمان تلقیح مصنوعی
همان طور که می دانید وقبلاً* نیز توضیح داده شد، تلقیح مصنوعی روش نوینی دردامپروری است که با انجام این روش دامداران می توانند به سادگی نژاد دامهای خود را اصلاح کنند.
*بدون شک تلقیح مصنوعی موفق ترین و پرسودترین تکنیکی است که درتولید مثل دام نتیجه داده شده است.ولی نکته ای که لازم است برای انجام مطلوب تلقیح مصنوعی به آن توجه شود دانستن زمان فحلی و توجه به علایم آن درگاو ماده است.

فحلی چیست؟
دردستگاه تناسلی اکثر دامهای پستاندار به تناوب فعل وانفعالاتی صورت می گیرد که مهمترین وبرجسته ترین آن فحلی استفحلی است که به مرحله ای اطلاق می گردد که دام ماده نسبت به جنس نر میل جنسی پیدا کرده وبرای جفت گیری آمادگی کامل دارد درتمام طول دوران فحلی قسمتهای محتلف اندام تناسلی دچار تغییراتی می گردد که نتیجه مستقیم عواملی به نام هورمون است این هورمونها ضمن تاثیر بر روی سلولهای تخمدان سبب بروز حالت فحلی می گردند.
با اینکه گوساله های ماده دربدو تولد دارای دستگاه تناسلی نسبتاً*کاملی هستند اما دستگاه تناسلی آنها تا چندین ماه فعالیت اساسی ندارد وبه موازات رشد و تکامل بتدریج درسن نه ماهگی فعالیت جنسی خود را شروع می نمایند بروز تظاهرات بلوغ جنسی برحسب نژاد وضع تغذیه و عوامل دیگر درفواصل متناوب درتمام دوران زندگی ماده گاو ادامه خواهد داشت.

نشانه های دام فحل
درایامی که زمان فحلی ماده گاو نزدیک می گردد مخاط فرج قرمز رنگ ، متورم و مرطوب شده و سپس ترشحات سفید رنگ و شفافی ازآن خارج می شود ودراین ترشحات ممکن است رگه های خون وجود داشته باشد که به علت پارگی بعضی ا زمویرگها به هنگام بروز فحلی است ترشحات مذکور بتدریج شفافیت خود را از دست داده کدر،*چسبنده وزرد رنگ می شود.گاهی اوقات بویژه درزمستان ا زپشت گاوهای فحل بخار بلند می شود این بخار به علت افزایش دمای بدن گاو،*به دنبال زیاد شدن فعالیت ویا به دلیل تغییرات فیزیولوژیکی دوران فحلی است.گاهی نیز تغییراتی دررفتارهای عادی گاو پیش می آید مثلاً* گاوی که همیشه پیش از همه وارد شیر دوشی می شده درزمان فحلی ممکن است آخرین گاوی باشد که به شیردوشی
می آید وبرعکس درمراتع گاو فحل ویک یا چند گاو دیگر که پیرامون آن پرسه می زنند ممکن است از چرا کردن خودداری کنند.ماده گاوها معمولاً* هر 19 الی 21 روز یکبار فحل می گردند وچنانچه در موقع مناسب فحل،* ماده گاو،*تلقیح و آبستن گردد دیگر این حالت درآن تجدید نمی گردد مگر دربعضی ا ز گاوهای ماده ایی که به طور استثناء دردوران آبستنی هم حالت فحل درآنها دیده می
شود.
علایم فحلی

گاو ماده برای جلب توجه گاو نر علایمی ازخود نشان می دهد که مشاهده این علایم زمان فحلی ماده گاو ومراحل مختلف آن را نشان می دهد
الف) مرحله شروع فحلی

شروع فحلی 6 الی 10 ساعت قبل از فحلی حقیقی است ودارای علایمی به شرح ذیل می باشد
1_گاوها یکدیگر را می بویند
2_سوار یکدیگر می شوند
3_فرج مرطوب ، قرمز وکمی متورم می شود
4_ اجازه پرش به دیگر گاوها را برروی خود نمی دهند به محض مشاهده علایم مرحله شروع فحلی به هیچ وجه نباید مبادرت به تلقیح مصنوعی ماده گاو نمود.

ب) مرحله فحلی حقیقی
این مرحله از لحاظ انجام عملیات تلقیح مصنوعی ا زاهمیت زیادی برخوردار است مدت زمان فحلی حدود 18 ساعت طول می کشد فحلی حقیقی هم مانند مرحله شروع فحلی علایمی به قرار زیر دارد که باید این علایم دقیقاً مورد توجه قرار گیرد.
1_به گاوهای دیگر سواری می دهند
2_سروصدا راه می اندازند
3_ناراحت و متوحش هستند
4_تمایل دارند سوار دیگر گاوها شوند
5_ازداخل مهبل مایعی صاف ترشح می شود
6_خوراک ومقدار شیرشان کاهش می یابدلازم به تذکر است گاو فحل هنگامی که دربهار بند آزاد است آرام ایستاده وماده گاوهای دیگر بر روی آن می پرند اگر درموقع پریدن ماده گاو زیرین فرار نکردفحل است.بهترین زمان تلقیح 6 الی 12 ساعت بعد از شروع فحلی حقیقی است.


مناسب ترین زمان تلقیح
برای اینکه ماده گاو آبستن شود باید تخم ماده با اسپرم تلاقی نماید معمولاً جدا شدن تخم از تخمدان درماده گاو به طور متوسط درحدود 12 ساعت بعد ا زشروع فحلی حقیقی انجام می گیرد وچون تخم ماده پس از جدا شدن ازتخمدان طول عمر کوتاهی درحدود 4 الی 5 ساعت دارد لذا باید تلقیح را موقعی انجام داد که نطفه قبل از مردن تخم ماده با آن برخورد نماید با درنظر گرفتن عمر نطفه نر اگر به محض دیدن علایم شروع فحلی به تلقیح مصنوعی اقدام کرد چون درموقع لقاح نطفه نر از بین رفته است نخواهد توانست تخم ماده را بارور کند ویا اگر ماده گاو را دراواخر مرحله فحلی حقیقی تلقیح نمایند چون تخم ماده از بین رفته است نطفه نر نخواهد توانست با تخم ماده تلاقی نماید بنابراین به تجربه ثابت شده است چنانچه ماده گاوهای فحل را 6 الی 12 ساعت بعد ازشروع علایم فحلی حقیقی تلقیح نمایند امید بارور شدن نطفه بیشتر خواهد بود.
جدول زیر بهترین راهنما برای تعیین مناسب ساعت تلقیح می باشد
آخرین فرصت برای تلقیح
بهترین موقع برای تلقیح
زمانی که اولین علایم فحلی مشاهده می شود
قبل از ساعت 10 صبح فردا
بعد از ظهر همان روز
صبح زود
قبل از ساعت 3 بعدازظهر فردا
عصر همان روزیا فردا صبح
قبل از ظهر بین 9 صبح الی 12
قبل از ساعت 6 عصر قردا
قبل ازظهر فردا
بعد از ظهر یا عصر

رعایت نکات ذیل سبب انجام موفقیت آمیز تلقیح مصنوعی خواهد شد

1_کلیه آمار واطلاعات مربوط به تاریخ های وضع حمل فحلی و تلقیح را به طور مرتب یادداشت ونگهداری کنید این آمار می تواند کمک زیادی به مامورین فنی درتشخیص مواقع فحلی ویا شناسایی امراض و... نماید.
2_همیشه اولین تلقیح را درماده گاو 60 روز پس از زایش انجام دهید زیرا جدار رحم کاملاً التیام یافته و حاضر به آبستنی بعدی می باشد اگر درفاصله کوتاهتری تلقیح صورت گیرد شانس آبستنی کمتر شده و موجب ضعف جسمانی ماده گاو خواهد شد
3_ماده گاوها را دو مرتبه صبح و عصر دربهار بند به طور آزاد نگه داشته و مواظب علایم آنها باشید مخصوصاً ماده گاوهایی که 18 الی 22 روز اززمان فحلی آنها گذشته باشد به تجربه ثابت شده است 60 الی 70 درصد گاوها علایم فحلی را بین ساعت 2 الی 6 صبح نشان می دهند
4_درصورت مشاهده مکرر علایم فحلی درماده گاو باید فوراً دامپزشک را درجریان قرار داد درغیر این صورت پس از مدتی برای همیشه ماده گاو عقیم خواهد شد
5_برای جلوگیری ازنازایی درگاوهایی که بیش از اندازه چاق هستند باید از جیره غذایشان مواد نشاسته ای را حذف کرد تا بتدریج لاغر شوند
6_درمواردی که جهاز تناسلی ماده گاو خونریزی یا عفونت وچرک داشته باشد ووضع ظاهری آن وجود بیماری های دستگاه تناسلی را نشان دهد باید از تلقیح خودداری وبه دامپزشک مراجعه کرد
7_ماده گاوهایی که به طور غیر طبیعی وبا اشکال زیاد زایمان می کنند ویا جفت آنها پس از زایمان به مدت طولانی تری درداخل رحم باقی می ماند دیرتر از ماده گاوهای معمولی باید تلقیح شوند
(درحدود 80 روز پس از زایمان)
8_به تجربه ثابت شده است که معمولاً تلیسه ها دیرتر از ماده گاوها آبستن می شوند بنا براین بهتر است آنها را با اسپرم گاوهای نری که دارای خاصیت باروری بهتری هستند تلقیح نمود.
9_درماده گاوهای آبستن شیرده ،بهتر است دو ماه قبل از زایمان شیرشان را خشک کرد تا باعث تقویت جسمی آنها گردد.
10_تغذیه ونگهداری ماده گاوها باید کاملا» صحیح و دارای شرایط ذیل باشد:
الف) غذای کافی وموازنه شده وبا اندازه احتیاج ،* دراختیار آنها قرار گیرد
ب) مواد معدنی مورد احتیاج دام حتماً تامین شود
ج) محل نگهداری ماده گاو باید تمیز وآفتاب گیر و فاقد هرگونه آلودگی باشدامروزه دردیگر کشورها ودربهترین موسسات تلقیح مصنوعی نسبت باروری برای تلقیح اول درحدود 60 الی 70 درصد وبرای تلقیح دوم 80 الی 95 درصد می باشد.


چند نکته مفید

· تلقیح مصنوعی یعنی باردار کردن گاو ماده بدون عمل جفت گیری بین دام نر و ماده.
· تلقیح مصنوعی اگر به صورت اصولی وتوسط افراد کارشناس انجام نشود باعث ایجاد خسارتهای گوناگون خواهد شد.
· برای انجام دقیق تلقیح مصنوعی دانستن زمان فحلی ضروری است .
· بهترین زمان تلقیح 6 الی 12 ساعت بعد از شروع علایم فحلی است.
· یکی از محاسن تلقیح مصنوعی جلوگیری از انتقال بیماریهای واگیردار دستگاه تناسلی دردامهای ماده است

گردآورنده:سارا.ب sara_tokli