موریانه حشره*ای است از راسته جوربالان (Isoptera)، بالاراستهٔ سوسری*ها و *****ک*ها (Dictyoptera).
موریانه*ها حشراتی هستند که بدنی نرم دارند و به کندی حرکت می*کنند به حکم طبیعت تا پایان عمر در دژ تاریکی که محل اجتماع آن*هاست به سر می*برند. زیرا در روشنایی آفتاب و فضای باز یارای ایستادگی در برابر دشمنان بی*شمار خود را ندارند.
موریانه*ها حشراتی هستند اجتماعی که دو نوع از آنها دیده می*شود: یک نوع در داخل چوب*های منازل زندگی می*کنند و نوع دیگر مخصوص سرزمین*های استوایی بوده و در بیابان*ها برای خود مسکن می*سازند و طول خانه*هایشان گاهی به ۵ متر و قطرش به ۸ متر می*رسد و بسیار هم سخت است، بطوری که با کلنگ هم شکسته نمی*شود.
در حالت کلی موریانه*ها، شاه، ملکه، شاهزاده، کارگر و سرباز دارند و اگر تپه آن*ها را بشکافید همه این*ها را از هم تشخیص خواهید داد. تعداد زیادی از موریانه*ها با استفاده از چوب*های جویده شده و یا گل لانه*های بزرگی درست می*کنند. این لانه*ها بسیار اصولی ساخته شده و برای ساخت آن هر موریانه وظیفه مشخصی دارد. معمولاً موریانه*ها در درون لانه*هایشان پنهان می*شوند، ولی در صورتی که کسی مزاحم آنها شود از لانه*هایشان بیرون می*آیند.

گونه*گونی موریانه*ها در هر دسته

امروزه در حدود دو هزار گونه موریانه در دنیا می*شناسیم که در مناطق گرمسیر و نیمه*گرمسیر فراوانند یکی از نمونه*های بزرگ و معروف آن موریانه تپه*سیاه[۱] است که در دماغه امید آفریقای جنوبی به سر می*برند. گونه دیگری که خیلی نزدیک به این نوع و دارای عادات مشابه است در آفریقا و همچنین در استرالیا و بعضی نواحی آمریکا و هندوستان و مالایا و کرانه*های مدیترانه یافت می*شود. البته بطور عمده در سراسر ایالات متحده آمریکا و نیز در قسمت جنوبی کانادا یافت می*شود. در اروپا تا مناطق شمالی این قاره مثلاً تا پاریس و وین جای زیست موریانه است، اما پرشمارترین موریانه*ها در مناطق باران*خیز مدارگانی یافت می*شوند.
در موریانه*ها نیز مانند مورچه*ها چند شکلی در هر دسته دیده می*شود. یعنی در هر اجتماع موریانه تعداد زیادی موریانه*های کارگر و و موریانه*های مدافع یا سرباز موجود هستند. وظیفه کارگران تهیه غذا برای مجتمع است، یعنی چوب را می*خورند و سپس گوارده آن را در اختیار دیگر موریانه*ها قرار می*دهند. سربازان بال ندارند، کور هم هستند، ولی با این وصف جنگجویان دلیری به شمار می*روند. موریانه ملکه می*تواند تا سی هزار تخم در یک روز بگذارد. او قادر به حرکت نیست و برای زنده ماندن کاملاً به موریانه*های کارگر متکی است. بعضی از موریانه*های ملکه می*توانند تا ۵۰ سال زندگی کنند.


ساختار بدن موریانه*ها

بسیاری از مردم موریانه را با مورچه سفید اشتباه می*گیرند. اگر چه موریانه*ها نیز مانند مورچه*ها جانورانی اجتماعی هستند، ولی به کلی با آنها تفاوت دارند. موریانه کمری کلفت، رنگی روشن و شاخک*های یکنواخت و خمیده دارد. شکل هر موریانه به نوع وظیفه*اش در اجتماع موریانه*ها، بستگی دارد. برای مثال کارگرانی که وظیفه غذا دادن و تمیز کردن ملکه را به عهده دارند، معمولاً کور بوده و بدون بال هستند و دستگاه تناسلی هم ندارند. فقط موریانه نر دارای ۴ بال است و بیش از چند روزی زندگی نمی*کند، یعنی پس از جفت گیری با نر تنها فرد ماده (ملکه) است که در اجتماع موریانه*ها زندگی می*کند و دارای شکمی بزرگ است و کارش فقط تخم*گذاری است.
در دستگاه گوارش موریانه*ها که از چوب استفاده می*کنند، عده*ای از تک*یاختگان از دسته تاژَک*ها به نام «پلی*ماستیژین» زندگی می*کنند که با موریانه*ها زندگی اشتراکی دارند، بدین شیوه که این تک*سلولی*ها دیاستازی به نام سلولاز ترشح می*کنند که موجب گواردن و نرم شدن چوب*ها می*شود و در این حالت موریانه*ها چوبهای نرم شده را می*خورند.


تپه*های موریانه*ای و زندگی اجتماعی موریانه*ها

تپه*های موریانه*ای که به*وسیله موریانه*های تپه*سیاه ساخته می*شوند ممکن است به شکل لکه*های نمایانی در تمام نقاط دامنه*های کوهستانی جنوب غربی دماغه امید دیده شوند. سطح هر تپه درست مانند سطح بیرونی مغز دارای برجستگی*ها و شیارهای مخصوصی است. بزرگ*ترین آنها در حدود ۶۰ سانتیمتر بلندی دارد و پهنای قاعده آن نیز به ۶۰ سانتیمتر می*رسد اگر یکی از آنها را بشکافیم دیده می*شود که داخل آن مانند اسفنج است و از تعداد زیادی اتاقک تشکیل شده که عرض هر کدام از آنها ۲.۵ سانتیمتر است و با دریچه*های کوچک راه دارد.
گرچه در یک تپه موریانه*ای بزرگ ممکن است بیش از ۵۰۰۰۰ موریانه زندگی کنند ولی داخل آن همیشه تمیز است. این تمیزی به این دلیل است که موریانه*ها مدفوعات خود را به منزله سیمان در ساختن دیواره*های تپه و اتاقک*ها بکار می*برند و لاشه*ها را نیز می*خورند و مصرف می*کنند. بیشتر ساکنین تپه حشرات کوچکی به طول ۵ میلیمتر هستند که سرهایی سفید و بدنی به رنگ خاکستری تیره دارند. اینها کارگرها را تشکیل می*دهند کارگرها ممکن است نر یا ماده باشند اندام تناسلی آنها رشد نمی*کند و فعالیتی ندارد و فقط اثری از آن باقی است موریانه*های کارگر کاملاً کورند و کارشان جمع*آوری خوراک و رسیدگی به بچه*ها و پرستاری از شاه و ملکه و شاهزاده هاست.
موریانه ملکه می*تواند تا ۳۰۰۰۰ تخم در یک روز بگذارد او قادر به حرکت نیست و برای زنده ماندن کاملاً به موریانه*های کارگر متکی است. بعضی از موریانه*های ملکه می*توانند تا ۵۰ سال زندگی کنند که از طول عمر همه حشرات دیگر بیشتر است. افراد دیگری که در حدود یک دهم ساکنین تپه را تشکیل می*دهند و با کارگران تفاوت دارند سربازها هستند که رنگشان زرد و سرشان بیضی شکل است و یک جفت آرواره بلند و نوک تیز دارند که سلاح آنها را تشکیل می*دهد کار آنها دفاع در برابر هجوم دشمنان خارجی است. سربازها در کار کارگرها شرکت ندارند ولی همیشه برای حمله به دشمنانی که می*خواهند به زور وارد جایگاه آنها شوند آماده*اند. بزرگ*ترین دشمن موریانه*ها، مورچه*ها هستند که اگر آنها را بگیرند فورا می*کشند و لاشه شان را برای تغذیه به لانه خود می*برند.


لانه*سازی

در مناطق مدارگانی، بسیاری از موریانه*ها لانه*سازی می*کنند. لانه*هایی به صورت تپه*ها و گنبدها که حدود ۲۰ متر وسعت و ارتفاعی شاید بیشتر از ۱۰ متر از سطح زمین دارند. برخی دیگر از موریانه*ها درخت آشیان هستند، یعنی آشیانه*هایی به اندازه*های گوناگون معمولاً به بزرگی یک توپ بستکبال، بر فراز درختان می*سازند. موریانه*ها در داخل چنین آشیانه*هایی خود را از خطر حمله پرندگان، سوسمارها، عنکبوت*ها و مورچه*ها مصون می*دارند.
آشیانه برخی از موریانه*های آفریقایی مانند چتر است، طوری که آب باران به اطراف آن سرازیر می*شود. دسته*ای دیگر از موریانه*ها، لانه خود را به گونه*ای می*سازند که دمای درون آن هماهنگ*پذیر گردد. لانه و آشیانه سازی موریانه*ها نمونه شگرفی از کار غریزی است. این کار بر عهده کارگران نوزاد نهاده شده است. چرا که کارگران تازه تولد یافته هیچگاه در لانه پدر و مادر خود زیست نمی*کنند و در نتیجه راهی برای آموختن لانه*سازی ندارند.

منبع:ویکی پدیا