راز جابه جایی گونه های حیوانی



جابه جایی در حیات وحش به شکل های متفاوتی رخ می دهد. برخی جابه جایی ها به صورت فصلی یا سالانه صورت می گیرد و بعضی از آنها فقط یک بار در همه عمر اتفاق می افتد. جابه جایی در برخی گونه ها به اندازه ای نامنظم است که ممکن است طی عمر بسیاری از آنها، هیچ گاه روی ندهد. جابه جایی های شناخته شده در مهره داران می تواند به دلیل عوامل محیطی، عوامل فیزیولوژیکی، سن و جنس جانور تغییر کند. به طورکلی، جابه جایی ها در مهره داران به دو صورت انتشار و مهاجرت دیده می شود.


مهاجرت


جابه جایی متناوب جانوران از یک منطقه و برگشت آنها به همان منطقه مهاجرت نامیده می شود. مهاجرت به معنای سفر رفت و برگشت است که ممکن است مانند پستانداران و پرندگان سالی یکبار در فصل سخت انجام شود یا مانند مهاجرت آزادماهیان و مارماهیان آب شیرین در تمام عمر فقط یک بار و فقط برای تولیدمثل انجام شود. به طور کلی مسافتی که در مهاجرت طی می شود، در گونه های مختلف متفاوت است. پستانداران مهاجر اغلب خفاش ها، نهنگ ها، فک ها و سم داران بزرگ مانند کاریبوها هستند. این پستانداران دارای توانایی های زیاد در پیمودن راه های طولانی هستند. آنها می توانند در زمستان از مناطق سرد تا نزدیکی خط استوا پیشروی کنند و علفخواران بزرگ جثه نیز از توندرا به جنگل های شمالی یا از چراگاه های کوهستانی به چراگاه های پست تغییر مکان دهند. ماهیان آب شیرین در زمستان برای کاهش فعالیت های متابولیکی می توانند تا حدودی غیرفعال شوند، اما تعدادی از مهره داران خونسرد می توانند مسیرهای طولانی را طی کنند. گاهی فاصله محل تخم ریزی و محل تغذیه ماهی ها به چندصد کیلومتر می رسد.

انتشار


سایر انواع جابه جایی های جمعیت مانند مهاجرت دارای دوره متناوب منظمی نیستند. جابه جایی های ناگهانی یا تهاجم ها، حوادث پراکنده ای است که به شرایط محیطی غیرعادی یا به تغییرات دوره ای چند ساله یا بیشتر بستگی دارد. بعلاوه موجودات زنده ای که این نوع جابه جایی ها را انجام می دهند معمولا به نقطه مبدا مراجعت نمی کنند. این نوع جابه جایی انتشار نامیده می شود. جابه جایی های پراکنده نیز طبیعتی ثابت دارند و مستلزم مهاجرت یا خروج از محل تولدند. بسیاری از مهره داران از ماهی های بی آرواره گرفته تا پستانداران عالی مهاجرت حقیقی دارند. بسیاری از ماهی ها همه ساله به منظور تغذیه و زاد و ولد به مناطقی که ممکن است حتی تا حدودی دور هم باشد، مهاجرت می کنند. برخی از جابه جایی همه ساله صورت نمی گیرد و در دوره زندگی فرد یک بار انجام می شود. این پدیده در مورد برخی ماهیان مهاجر بین آب شیرین و دریا صدق می کند. اغلب دوزیستان برای تولیدمثل همه ساله به گودال ها و نهرهایی می روند تا تخم ریزی کنند و پس از تخم ریزی محل تخم ریزی را ترک می کنند و به مناطق دیگر پراکنده می شوند. نوزادان آنها نیز پس از مرحله دگردیسی از محل تولد خود دور می شوند و تا زمان بلوغ به آنجا مراجعت نمی کنند. بارزترین خزندگان مهاجر لاک پشت های دریایی هستند که تعداد آنها به هفت گونه می رسد و در دو خانواده جای دارند.

دلایل و انگیزه مهاجرت


مهاجرت نوعی سازگاری محیطی است که برای بسیاری از جانوران به معنای رسیدن به غذای بیشتر و متنوع تر، زیستگاه مطلوب تر و شرایط تولیدمثل بهتر است. نیاز غذایی بسیاری از گونه ها به قدری زیاد است که مهاجرت آنها غیرقابل اجتناب می شود، با این کار منابع غذایی پایدار در طول سال برای گونه های مهاجر فراهم می شود، اما این مطلب در مورد همه مهره داران صدق نمی کند.

دلایل بازدارنده مهاجرت


بسیاری از پستانداران نظیر پایکا در طول سال فعالند و برای زمستان غذا ذخیره می کنند. بسیاری از پرندگان نظیر کلاغ ها، جیجاق ها، دارکوب ها و کمرکولی ها مهاجرت نمی کنند. آنها برای خود غذا ذخیره می کنند و می توانند غذا در طول زمستان بیابند و زنده بمانند. جای تعجب است این پرنده ها چگونه غذای مخفی شده را دوباره می یابند. آیا خاطره مخفی کردن باعث بازیابی غذا می شود؟ کمرکولی کلارک در زمستان و بهار مقدار زیادی از غذای خود را از انبارهای ذخیره غذا به دست می آورد. این پدیده نشان می دهد حافظه دلیل اصلی یافتن غذاست. بسیاری از گونه های خانواده کلاغ، دانه های خود را بین سنگ ها و شکاف صخره ها انبار یا در زیر خاک دفن می کنند که مقدار زیادی از آن توسط جوندگان از بین می رود، اما اغلب مقدار غذای ذخیره شده بیش از حد نیاز است. مطالعه کمرکولی کلارک در شمال آریزونا در آمریکا نشان می دهد هر پرنده بین ۲۲ تا ۳۳ هزار دانه کاج را ذخیره می کند که بین ۲/۲ تا ۳/۳ برابر انرژی مورد نیازش است. مطالعات مشابهی در سیرانوادا نیز نشان می دهد هر کمرکولی ۳۲ هزار دانه کاج پوست سفید را ذخیره می کند که سه برابر انرژی مورد نیازش است. اغلب دوزیستان و خزندگان در مناطق سردسیر در زمستان به خواب زمستانی می روند به این ترتیب مشکل کمبود غذا نخواهند داشت.

عوامل محیطی موثر در مهاجرت


مهاجرت پدیده ای فصلی است و تغییرات محیطی فصلی نظیر طول روز، آب و هوا و فراوانی غذا نقش موثری در آن دارند. یکی از تغییرات پیوسته که در نواحی دور از خط استوا رخ می دهد تغییر طول روز است. طول روز در میانه تابستان حداکثر و در میانه زمستان حداقل است. بدون شک آب و هوا بر مهاجرت جانوران اثر تعیین کننده ای دارد، به طوری که از آن به عنوان یکی از اصلی ترین عوامل موثر در این رفتار یاد می شود. سرما و گرمای شدید معمولا شرایط را برای بسیاری از گونه ها سخت می کند، گونه هایی که نمی توانند به حالت رخوت یا سستی درآیند باید از محیط نامناسب دور شوند. برای مهاجرت برخی ماهی ها دمای آب بسیار مهم است. انواع ماهیان قزل آلا در بهار و اوایل تابستان با بالا رفتن دمای آب به نواحی تخم ریزی خود مهاجرت می کنند.
علی ترک قشقایی
منبع:aftabir.com