دنیای شگفت انگیز حیوانات




حتی اگر یک اکولوژیست هم نباشید تا هر روز سر و کارتان با انواع و اقسام جانوران و حشرات موذی باشد، می دانید که تماشای جانوران زهردار مانند مارهای زنگی از پشت شیشه های ضخیم محل نگهداری آنها نیز وحشت آور است و مطالعه روی زندگی، ساختار زهر و عملکرد دفاعی آنها کار ساده ای نیست. بدن مارپیچی جاندارانی مانند مارها لحظه حملات رعدآسایی را تداعی می کند که می تواند منجر به درد، ناراحتی فراوان و حتی مرگ قربانی شود.


اما تحقیقات نشان داده است که نیش زدن و سمی بودن تنها مخصوص جاندارانی مانند مارها، عنکبوت ها و عقرب ها نیست، حتی برخی خزندگان، پرندگان و پستانداران نیز گاهی برای دفاع، خود را به نوعی سلاح شیمیایی مجهز می کنند و دارای سم های بسیار قوی هستند. سه گونه مارمولک کومودو، پیتوهوی کلاهدار و پلاتی پوس از جمله جانداران زهرداری هستند که خطرناکند، اما همین گروه از جانوران در چهره ای دیگر از خود نه تنها مرگبار نبوده، بلکه زهر آنها پایه ساخت داروهایی برای درمان بیماری ها و دردها شده است.


به این ترتیب دانشمندان در تلاش هستند که از زهر این حیوانات ترسناک شناخت کاملی داشته باشند و با استفاده از نحوه عملکرد دفاعی آنها بتوانند به علم داروسازی و درمان بیماری ها کمک کنند، به طوری که امروزه استفاده دارویی از این سموم به اثبات رسیده و هر روز توسعه می یابد.

مارمولکی بزرگ با نیش مرگبار


اژدهای کومودو به عنوان بزرگ ترین مارمولک روش منحصربه فردی برای به دام انداختن طعمه خود دارد. این جاندار در جزیره کوچکی در جنوب غربی اقیانوس آرام زندگی می کند و طعمه اش را با ترشح نوعی باکتری سمی از طریق دهانش از پای در می آورد.

این جاندار هنگام شکار بدون حرکت به انتظار در کمین می نشیند و به محض نزدیک شدن طعمه، به کمک پاهای قوی، چنگال ها و دندان های تیز خود آن را می درد. حیواناتی که بتوانند از چنگ این درنده بگریزند، تنها قادرند یک روز بر عمر خود بیفزایند.

اگر سر یک اژدهای کومودو را توسط یک دستگاه MRI مورد مطالعه قرار دهید، می توانید شش غده سمی در هر طرف از دهان این جاندار ببینید.

محققان بر این باورند که مارمولک کومودو، قادر است با نیش زهرآلودش شکار را ضعیف کرده و با استفاده از دندان های کشیده اش به او صدمات بیشتری وارد کند، وقتی طعمه فرار می کند، کومودو او را به سمت خود می کشد، این عمل به غدد سمی پشت دندان ها اجازه ترشح می دهد و به این ترتیب طعمه براحتی تسلیم این جاندار غول پیکر می شود.

پرنده ای با پرهای سمی و زهردار


ظاهر زیبایش حتی برای لمس کردن و نگه داشتن لحظه ای در دست بسیار فریبنده است، اما این پرنده رنگارنگ و زیبا تنها پرنده سمی جهان است که سم در پوست و پرهایش شناخته شد.

پتوهوی کلاهدار یک پرنده آواز خوان از کشور گینه نو است. پوست این حیوان به اندازه پر و بال زیبایش قابلیت ترشح سمی را دارد که آن را هوموباتراکوتوسین می نامند. این همان سمی است که در بدن قورباغه های دارت سمی که بومی آمریکای جنوبی است وجود دارد، گرچه میزان سمی که در این پرندگان وجود دارد، نسبت به قورباغه های دارت بسیار کمتر است، اما سم این پرندگان می تواند صرفا با لمس کردن آنها به بدن انسان انتقال یابد. از این رو حتی برخی شکارچیانی که انواع پرندگان را می خورند از خوردن آن صرف نظر می کنند. جالب است شپش ها نیز او را می شناسند و از آن اجتناب می کنند.

دانشمندان بررسی کرده اند که حتی نگهداری این پرنده منجر به خارش، عطسه و آبریزش چشم ها می شود. خوردن این پرنده عواقب بدی برای ماهیچه های قلب و کبد دارد و روی سلول های عصبی نیز تاثیر می گذارد.

دانشمندان هنوز نمی دانند چگونه این پرنده مقدار زیادی از سم را در بافت های خود نگه می دارد و منجر به مرگش نمی شود، از سوی دیگر آنها در حال بررسی روند تکاملی این پرنده و مقاومتش نسبت به این سم هستند.

نکته: تحقیقات نشان داده است نیش زدن و سمی بودن تنها مخصوص جاندارانی مانند مارها، عنکبوت ها و عقرب ها نیست، حتی برخی خزندگان، پرندگان و پستانداران نیز گاهی برای دفاع، خود را به نوعی سلاح شیمیایی مجهز می کنند و دارای سم های بسیار قوی هستند

چگونگی به دست آوردن این سم از سوی این پرنده نیز نکته جالبی است، پتوهوی کلاهدار و دیگر پرندگان سمی از جمله چهارگونه دیگر از این پتوهوی و ایفریتای آبی پوش، نوعی سوسک را که محتوی ترکیبات سمی است، به عنوان شکار به دام می اندازند. در واقع بسیاری از حیوانات و حشرات سم مورد نیازشان را از غذایی خود به دست می آورند.

بزاق سمی دهان یک سلاح دفاعی کارآمد


موش های آفریقایی کاکل دار می توانند از نوعی سم برای دفاع از خود استفاده کنند، اما آنها غدد سمی ندارند و حیوانات سمی را نیز نمی خورند.

بررسی ها نشان داد این جاندار برای محافظت خود از دست شکارچیان خود را به ریشه و پوست درختی که خارهای سمی دارد می مالد. این سم در داخل موهای پوست خز حیوان و بزاق دهانش جمع می شود.

زمانی که این جاندار مورد حمله قرار می گیرد، موهای پوست خز در یک حالت دفاعی، سیخ می شوند. در این صورت اگر حیوان شکارچی به این آژیر خطر بی توجه باشد و به این موش حمله کند در اثر این سم کشنده می میرد.

پلاتی پوس جانور زهردار دیگری با پیچیدگی های خاص خود است. او تخمگذاری می کند اما مانند پستانداران به بچه هایش شیر می دهد و با نوک اردک مانندش شکار می کند. او تنها پستاندار شناخته شده ای است که گیرنده های الکتریکی دارد. گیرنده های الکتریکی در منقار پلاتی پوس جای دارند. او با کمک این گیرنده ها، میدان های الکتریکی را که توسط ماهیچه های شکار تولید می شود درک کرده و به این ترتیب به محل شکار پی می برد.

پلاتی پوس برای گرفتن غذا مانند میگو، خرچنگ و کرم از سم استفاده نمی کند و دشمنان این جاندار مانند کروکدیل ها و شیاطین تاسمانی، نیز تنها قبل از مسموم شدن آن را شکار می کنند.

مطالعات نشان داد، پلاتی پوس های نر در قسمت پاشنه پا و دست خود دارای زایده ای هستند که می توانند از این قسمت سم خاصی را ترشح کنند که برای انسان ها کشنده نیست. طبق تحقیقات دانشمندان این سم در فصل جفتگیری افزایش می یابد و پلاتی پوس های نر از آن برای رقابت و جنگیدن با نرهای دیگر استفاده می کنند.

در فصل تخمگذاری، غدد زهر در جاندار نر متورم می شود و می تواند سگ های بزرگ را هنگام حمله به پلاتی پوس در فصل تخمگذاری بکشد. او می تواند از این سلاح در زمان جفتگیری و برای مبارزه با دیگر پلاتی پوس های نر و فلج کردن قربانی اش استفاده کند.

سموم و مسکن هایی قوی


علاوه بر جانداران ذکر شده، براساس مطالعات جدید سمی که حلزون های مخروطی برای فلج کردن شکارهای خود استفاده می کنند، نیز می تواند به عنوان ماده مسکنی قوی مورد استفاده قرار بگیرد.

متخصصان اعلام کردند، سمی که توسط حلزون های مخروطی سمی تولید می شود قادر به تاثیرگذاری بر روی سلول های انسانی بوده و می تواند به عنوان داروی کنترل کننده درد در بسیاری از بیماری های مزمن مورد استفاده قرار بگیرد.

این حلزون ها جاندارانی دریایی بوده که در اقیانوس های مختلف جهان یافت و دارای سمی مهلک هستند. سم آنها به دلیل خواص فوق العاده کنترل کننده درد های عصبی مورد مطالعه گسترده متخصصان قرار گرفته است.

از این رو این سموم تا به حال یک گروه از دردهای انسانی را تحت تاثیر و درمان قرار داده و محققان در تلاشتد با استفاده از روشی جدید در استفاده از مینی پروتئین های موجود در این سموم، تمامی حسگرهای درد را در بدن انسان تحت تاثیر قرار دهند.

مطالعات نشان داد فعالیت این سموم بسیار مرموز است، سموم شبیه پروتئین های مفید فعالیت می کنند با این تفاوت که پروتئین ها کنترل فعالیت های سلول ها را بر عهده دارند، اما سموم می توانند باعث بروز مشکلات جدی شوند و با ارائه اطلاعات اشتباه به سلول برای انجام فعالیت اشتباه و قرار گرفتن در زمان و مکان اشتباه عمل کنند.

به عنوان مثال، سموم می توانند به سلول های خونی برای لخته شدن پیغامی بدهند که نباید انجام شود یا پیغام لخته شدن بدهند در زمانی که لخته شدن خون نیاز حیاتی سلول است یا بر سلول های عصبی تاثیر بگذارند.

استفاده از مسکن هایی که عوارض جانبی برای بیمار نداشته باشد، همواره دغدغه پزشکان بوده است، به این ترتیب با رمزگشایی دنیای این جانداران زهردار نسل جدیدی از داروهای مسکن می تواند برای نجات زندگی بشر در علم داروسازی به کار گرفته شود. تاکنون زهرهای حیوانات برای تولید تعداد زیادی از داروها و درمان بیماری های قلبی و دردهای مزمن مفید بوده است.

بی شک دنیای حیوانات دنیای بی رحمی است، حیوانات برای ما خطرناک هستند؛ به خصوص آنهایی که با چشم های معصوم نگاه می کنند و نیش می زنند. بنابراین جانداران هم می توانند بکشند، هم می توانند نجات دهنده باشند. در صورتی که بتوان این ترکیبات زهردار را به طور کامل شناخت، این مواد زمینه ساز درمان دردها و بیماری های سخت خواهد بود و این دستاورد به جامعه پزشکی و ساخت داروهای جدید خدمت بزرگی خواهد کرد.
Science news
مترجم: حمیده سادات هاشمی
منبع:aftabir.com