خامواده مارهای غیر سمی (aglypha)

خانواده تيفلوپيده Family Typhlopidaeمارهاي اين خانواده عموماً كوچك و كرمي شكل هستند . بدنشان از پولك*هاي نسبتاً گرد و صاف پوشيده است . ناحيه دم كوتاه ، هم عرض سر و منتهي به يك زائده شاخي است . پولك*هاي سطح شكمي كوچك و شكل آنها با پولك*هاي ناحيه پشتي تفاوت چنداني ندارد . پولك*هاي دور بدن بيش از 14 عدد چشم كوچك و در زير پولك شفاف قرار دارد . داراي يك پولك جلو پيشاني و يك يا دو پولك بيني نسبتاً وسيع در ناحيه سر و فك پائيني دهانشان فاقد دندان است . در دو طرف مخرج خارك يا زائده شاخي ديده مي شود . بدن اين مارها در يك گونه ايراني به نام تيفلوپس ورميكولاريس به رنگ قهوه اي يكنواخت و فاقد خطوط و نقوش است.جنس تيفلوپس Genus Typhlops

مشخصات : ناحيه سر و گردن نامشخص است . پولك*هاي رسترال ،*بيني ، چشمي و جلو چشمي بزرگ هستند . پولك بيني كم و بيش به قسمت قدامي پائيني و قسمت خلفي و بالايي تقسيم شده است . شكاف پولك بيني در جهت سوراخ بيني امتداد دارد . شكاف پائيني پولك هميشه وجود دارد ولي شكاف پائيني پولك بيني ممكن است باشد يا نباشد . لب پائيني داراي چهار پولك است . دهان كوچك و در قسمت تحتاني ناحيه سر قرار دارد . فاقد پولك*هاي وسيع سطح شكمي و كيسه مخرجي است .
خانواده ليپتوتيفلوپيده FAMILY LEPTOTYPHLOPIDAE

مارهاي اين خانواده عموماً كوچك و كرمي شكل هستند . قطر بدن تقريباً به يك اندازه و از پولك*هاي حلقوي يكنواخت پوشيده مي باشد . چشم كوچك و در زير پولك قرار دارد . گونه*هايي ايراني از نظر ظاهري با تيفلوپس كه پولك بيني و چشمي آن به لب بالايي متصل است قابل تفكيك مي باشند . در اين خانواده پولك جلو مخرجي بزرگ است و دور بدن داراي 14 پولك است . فك پائيني داراي دندان و فك بالايي فاقد دندان مي باشد . در دو طرف مخرج خارك يا زائده شاخي ديده مي شود . بدن مارها در گونه*هاي ايراني در قسمت قدامي بدن رنگ پريده و بقيه بدن به رنگ خاكستري روشن و يكنواخت و فاقد خطوط و نقوش است .

جنس ليپتوتيفلوپس Genus Leptotyphlops

مشخصات : پولك*هاي رسترال ،*بيني و چشمي بزرگ هستند . پولك پيشاني كوچك و همانند پولك*هاي سطح پشتي است . پولك بيني تقسيم شده يا نيمه تقسيم شده مي باشد و از سطح بالايي سر در دو طرف پولك رسترال تا لب پائيني امتداد دارد . پولك چشمي به دهان متصل است .

خانواده بوئيده (بوآ) FAMILY BOIDAE
بزرگترين مارهاي دنيا (آناكندا يا بوآ) جزء اين خانواده است . بدن اين مارها از پولك*هاي پهن طولي و مورب پوشيده مي باشد . در اطراف پولك مخرجي آثاري از اندام خلفي يا زائده شاخي مشاهده مي شود كه در جنس نرها بهتر مشخص مي باشد . مردمك چشم عمودي و فك بالايي و پائيني داراي دندان است . مارهاي اين خانواده معمولاً داراي دو ريه مي باشند . در اين خانواده 20 تا 33 جنس و بيش از 60 گونه در سطح جهاني وجود دارد . در ايران از اين خانواده تنها يك جنس كه شامل 8 گونه است شناسايي شده است .

جنس اريكس Genus Eryx

مشخصات : دندان*هاي قسمت قدامي فك بالايي و پائيني اين مارها بلندتر از دندان*هاي قسمت خلفي است . گردن كم و بيش نامشخص و ناحيه سر از پولك*هاي كوچك پوشيده شده است . داراي پولك رسترال بزرگ ، چشم كوچك يا خيلي كوچك كه مردمك آن عمودي است . دم كوتاه و پولك*هاي سطح زيرين آن غالباً در يك رديف قرار دارند . پولك*هاي سطح پشتي صاف يا تيغه دار و طول مار معمولاً كمتر از يك متر است . تخم اين مار*ها حاوي نوزاد كوچكي است . آثاري از استخوان لگن و دست و پا در اين مارها وجود دارد كه به صورت خارك يا زائده شاخي در دو طرف مخرج پنهان مي باشد . به اين مارها به علت داشتن چشم كوچك كور مار و به سبب كلفتي و كوتاهي دم كه گاهي با ناحيه سر مشتبه مي شود مار دو سر نيز مي گويند . البته مار دو سر حقيقي را كه موجودي غير طبيعي است نبايد با اين نوع مار اشتباه كرد .

خانواده كلوبريده FAMILY COLUBRIDAE

بزرگترين و متنوع*ترين خانواده مارها مي باشد . اندازه آنها بسيار متفاوت است . جنس نر و ماده آنها غالباً هم شكل است ولي دم ماده*ها بلندتر است كه به تدريج باريك مي شود . پولك*ها در سطح فوقاني سر وسيع و قرينه مي باشند . پولكهاي سطح پشتي بدن صاف يا تيغه دار هستند . معمولاً چشمها بزرگ و مردمكشان گرد يا عمودي است . استخوان فك بالايي بطور افقي قرار گرفته و ثابت است . اين خانواده شامل دو گروه متفاوت است .
الف – مارهاي غير سمي Agiypha داراي دندان*هاي ساده و فاقد نيش دندان Fang هستند (شكل 8 و 13) .
ب – مارهاي نيمه سمي Opisthoglipha داراي دندانهاي خلفي شيار دار يا نيش دندان مي باشند كه در قسمت عقب و در فك بالا قرار دارند .
جنس كلوبر Genus Coluberمشخصات : سطح فوقاني سر از پولكهاي بزرگ و قرينه پوشيده مي باشد . مردمك چشم گرد يا مدور است . پولكهاي سطح پشتي صاف و داراي حفره يا اپيكال پيت است . گاهي در قسمت خلفي بدن پولكهاي سطح پشتي كمي تيغه دار مي باشد . پولكهاي سطح شكمي تمام پهناي بدن مار را در بر مي گيرد و تعداد آن بين 150 تا 250 عدد مي باشد .
ناحيه دم بلند و استوانه اي شكل است . پولكهاي سطح زيرين دم منقسم مي باشد . فك بالايي اين مارها بين 12 تا 18 عدد دندان دارد . اين جنس از مارها با داشتن 25 گونه متفاوت انتشار وسيعي در سطح جهاني دارد و در ايران ده گونه آن شناسايي شده است .
جنس كرونلا Genus Coronellaمشخصات : ناحيه سر كم و بيش پهن و گردن مار كمي مشخص و متمايز است . مردمك چشم گرد و كوچكهاي سطح پشتي صاف مي باشد . كوچكهاي سطح زيرين دم در دو رديف قرار دارند . اندازه دندان*هاي فك بالايي به سمت عقب دهان بتدريج بزرگتر مي شوند . دو دندان آخر فك بالايي در رديف ساير دندان*ها قرار دارد لذا فضاي خالي دنداني وجود ندارد . طول استخوان گيجگاهي فوقاني كمتر از نصف طول جمجمه مي باشد و انتهاي خلفي آن باعث برآمدگي در قسمت خلفي محفظه مغز نمي شود .
جنس ارنيس Genus Erenisمشخصات : سر كوچك و سطح بالايي پوزه تقريبا گرد است . سوراخ بيني در پولك غير منقسم يا نيمه منقسم شده قرار دارد . مردمك چشم گرد و داراي يك عدد پولك جلو چشمي است . در اغلب گونه*ها يك عدد پولك گونه اي مشاهده مي شود . پولك گيجگاهي قدامي يك عدد است . هر دو پولك چين خلفي خيلي كوتاهتر از دو پولك چين قدامي مي باشند . پولك*هاي سطح پشتي صاف و 15 يا 17 عدد است . پولك*هاي سطح شكمي گرد و پولك*هاي سطح زيرين دم منقسم مي باشند .
فك بالايي داراي 10 تا 22 دندان است كه 3 يا 4 عدد قدامي آن كوچكتر و ساير دندان*ها تقريبا هم اندازه هستند .
جنس ليكودن Genus Lycodonمشخصات : سه تا شش دندان قدامي فك بالايي در جهت عقب دهان به طولشان افزوده مي شود . بعد از يك فاصله يا فضاي خالي تعداد 7 تا 15 دندان به سمت عقب دهان افزايش طول دارند . دندان قدامي فك پائين از ساير دندان*ها بلند تر است . گردن نامشخص يا ناحيه سر كمي از گردن متمايز مي باشد . چشم كوچك و مردمك آن عمودي است . سوراخ بيني نسبتاً وسيع و بدن كم و بيش كشيده و استوانه اي شكل است . پولكهاي سطح پشتي صاف يا تيغه دار و در سطح جانبي برجستگي دارد .. اندازه دم متوسط و پولكهاي سطح زيرين آن منفرد يا منقسم است .جنس ليتورنكوس Genus Lytorhynchusمشخصات : سطح فوقاني سر از پولكهاي بزرگ و قرينه پوشيده مي باشد . پوزه پهن و برجسته است . سوراخ بيني دو پولك بزرگ و به طور مورب قرار دارد مردمك چشم عمودي است ، پولكهاي سطح پشتي صاف يا كمي تيغه دار و فاقد حفره*هاي پولكي (اپيكال پيت) و در قسمت مياني بدن پولكهاي سطح پشتي به تعداد 19، 17 و يا 15 عدد به طور طولي قرار دارند . پولكهاي سطح زيرين دم در دو رديف قرار مي گيرند . فك بالايي اين مارها بين 6 تا 9 دندان دارد و دندان*هاي خلفي آن بلندتر از دندان*هاي قدامي است . دو دندان آخري با ساير دندان*هاي قدامي فاصله دارد و فاقد شيار مي باشد . فك پائيني بين 3 تا 5 دندان دارد . بدن كشيده و استوانه اي شكل با دمي نسبتاً كوتاه است .جنس ناتريكس (مار آبي) Genus Natrixمشخصات : ناحيه سر پهن از گردن متمايز است . سطح فوقاني سر از پولكهاي بزرگ و قرينه پوشيده مي باشد . داراي بدني كشيده و استوانه اي شكل است . سوراخ بيني در پولك بيني تقسيم شده اي قرار دارد . داراي پولك گونه اي است . پولكهاي ناحيه سر بزرگ و منظم مي باشد . مردمك چشم گرد است . پولكهاي سطح پشتي به طور مشخص تيغه دار و داراي حفره*هاي پولكي است (اپيكال پيت) . پولكهاي سطح شكمي پهن و گرد است ، پولكهاي سطح زيرين دم در دو رديف قرار دارند . پولك مخرجي منفرد يا منقسم مي باشد .جنس اوليگودن Genus Oligodonمشخصات : سر كوتاه و كمي از ناحيه گردن متمايز . پولكرسترال كاملا به سمت سطح فوقاني پوزه خميده مي باشد . مردمك چشم گرد و پولك پيشاني خيلي پهن است . 6 تا 16 دندان در فك بالايي و 5 تا 20 دندان در فك پائيني وجود دارد . پولكهاي سطح پشتي صاف و 13 تا 23 عدد است . پولكهاي سطح زيرين دم در دو رديف مي باشند .جنس پسودوسيكلوفيس Genus Pseudocyclophisمشخصات : همانند جنس ارنيس است ولي پولكهاي سطح پشتي 15 عدد و شيار پولك بين بيني برابر يا بزرگتر از شيار پولك جلو پيشاني است . سر كوچك و مردمك چشم رد مي باشد . داراي دو پولك بين بيني و پولك بيني منفرد يا تقسيم نشده است . پولك جلو چشمي يك عدد و پولك گيجگاهي قدامي يك عدد است . دو پولك چين خلفي كوتاهتر از دو پولك چين قدامي است . پولكهاي سطح شكمي در نرها بيش از 180 عدد و در ماده*ها بيش از 200 عدد مي باشد .جنس رينكوكالاموس Genus Rhynchocalamusمشخصات : دندان*هاي فك بالايي 6 تا 8 عدد و خلفي آن بلندتر و محكم تر و شيار طولي دندان را ندارد . دندانهاي قدامي فك پائين بلندتر از خلفي است . سر كوچك و ناحيه گردن نامشخص مي باشد . چشم كوچك و مردمك آن گرد است . داراي پولك گونه اي يا فاقد آن است . سوراخ بيني در پولك بيني منفرد (تقسيم نشده ) قرار دارد . طول پولك پيشاني نصف طول پولك آهيانه مي باشد . پولكهاي سطح پشتي صاف و 15 عدد است . پولك مخرجي و پولكهاي سطح زيرين دم منقسم مي باشند .جنس اسپالروزوفيس Genus Spalerosophisمشخصات : قسمت قدامي سطح فوقاني سر به وسيله 20 تا 25 پولك نامنظم پوشيده مي باشد . اين پولكها جاي پولكهاي بين بيني ، جلو پيشاني ، پيشاني ، بالاي چشمي و آهيانه را مي گيرند . چشمها به وسيله 10 تا 13 پولك متفاوت محصور مي شوند و باعث عدم اتصال پولك لب بالا به چشم مي شود . پولك رسترال در انتهاي پوزه شكل خميده پيدا مي كند . پولك بيني منقسم است . پولك گيجگاهي به تعدادي پولك كوچك تقسيم مي شود . لب بالايي داراي 10 تا 17 پولك است . پولكهاي سطح پشتي در قسمت مياني بدن 25 تا 45 عدد مي باشند . اندازه دندانهاي فك بالايي يكسان است .






منبع: وبسایت کویرها و بیابانهای ایران