سبزوار

[رضا قلیخانی]

سبزوار
بیهق، سربداران، شهر دیرینه های پایدار، دروازه خراسان

سَبْزِوار یکی از شهرهای بزرگ استان خراسان رضوی است که در غرب خراسان، در شمال شرق ایران قرار دارد. تاریخ سبزوار با بیهق پیوند خورده*است. پس از حمله مغول به سلطنت خوارزمشاه به دلیل دلاوری مدافعان فدایی موسوم به سربداران، برای مدتی به نام سربداران نیز شناخته می*شد. اولین حکومت شیعه در ایران به دست سربداران ایجاد گردید که مدتها بر مناطق وسیعی از کشور حکومت نمودند و پایتخت این حکومت سبزوار بود.
سبزوار از مهم*ترین مراکز جمعیتی، دانشگاهی، فرهنگی، و تاریخی شمال شرق ایران به شمار می*آید و به عنوان یکی از نمادهای تاریخ و علم ایران مطرح شده*است. مراکز علمی و دانشگاهی و همچنین حوزه های علمیه این شهر که خود نشان دهنده علم و فرهنگ دوستی مردمان این شهر است از قدمتی دیرینه برخوردار می باشد که خواستگاه اندیشمندان بزرگی در دوران های مختلف تاریخی بوده است. کلاس های درس حاج ملا هادی سبزواری فیلسوف بزرگ جهان همواره در یاد و خاطره تاریخ ماندگار است. شاعران بزرگی از این شهر نیز به دنیای علم و ادب معرفی شده اند که ابن یمین فریومدی و حمید سبزواری از جمله آنها هستند. تاریخ نگار بزرگ ایران ابوالفضل بیهقی در این شهر دیده به جهان گشود و در این دیار آرمید. در دوران معاصر نیز دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، دانشگاه حکیم سبزواری و دانشگاه آزاد از قطبهای علمی شرق کشور می باشند که در این شهرستان به تربیت نیروهای کارآمد می پردازند. هم اکنون ۹ دانشگاه و موسسهٔ آموزش عالی بزرگ در این شهر مشغول به کار می باشند.
در سال ۱۳۸۲ فرودگاه سبزوار افتتاح شد و اکنون این فرودگاه دارای پروازهای بین*المللی است و تنها فرودگاه موجود در خراسان رضوی است که پس از فرودگاه مشهد به جابجایی مسافر می پردازد. این شهر به لحاظ تجاری دربین شهرهای استان خراسان رضوی از جایگاه ممتازی برخوردار است. فرمانداری این شهرستان جزء فرمانداری های ویژه ایران می باشد.
فاصله شهر سبزوار از طریق جاده ۴۴ با مشهد در شرق ۲۲۰ کیلومتر و با تهران در غرب ۶۷۰ کیلومتر است.

دکتر علی شریعتی، ملا هادی سبزواری، ملاحسین واعظ کاشفی، دکتر قاسم غنی، ابوالفضل بیهقی از بزرگ*ترین مشاهیر سبزوارند.

........سبزواری ها ریشه در همیشه تاریخ دارند......

جاذبه های سبزوار شهر سبزوار با بسیاری از داستان های پهلوانی ایران باستان ارتباطی نزدیک دارد. چنانکه مدتها، میدان مرکزی شهر به میدان دیو سفید معروف بود. در دوره های ، ولایت* بیهق دارای دو شهر سبزوار و خسروگرد بود. شهر سبزوار در حمله مغول به کلی ویران شد؛ لیکن به تدریج دوباره آباد گردید. حوادث تاریخی بی شماری در این شهر اتفاق افتاده است؛ از جمله در سال 737 ه. ق. این شهر پناهگاه و پایتخت سلسله سربداران شد. شهر سبزوار به "دارالمؤمنین" نیز معروف بوده است. هنوز زخم ناشی از حمله مغولان به مردم این شهر التیام نیافته بود که در زمان شاه عباس، بار دیگر، سبزوار زیر سم ستوران ازبک *ها ویران گشت و مردم آن قتل عام شدند. پس از این واقعه؛ این شهر کم کم رو به آبادانی گذاشت. دوره صفویان برای این شهر، شروع مرمت و بازسازی تاریخ گذشته بود. این شهر طی دهه های اخیر رونقی دوباره یافته و همچنان در حال توسعه و نوسازی است.مردم سبزوار معتقدند جنگ ایرانیان و تورانیان در حوالی سبزوار اتفاق افتاده است. همینطور معتقدند قبر سهراب در این شهر و در محل فعلی شهرداری سبزوار قرار داشته است. کلاه خود و زرهی به تازگی در این شهر کشف شده که به موزه آستان قدس رضوی تحویل گردیده و شهرداری سبزوار در حال حاضر بنای یاد بودی بر آن نهاده است. هر چند بسیاری داستان رستم و سهراب را اثری اساطیری می دانند. در تاریخ مسعودی مطالبی در این خصوص آمده و در شرح مسافرت شاه طهماسب صفوی به خراسان و گذارش از شهر سبزوار؛ از آشنایی مردم آن دیار با شاهنامه سخن گفته شده است.

آثار دیدنی فراوانی در این شهر وجود دارد که مهم ترین آنها به شرح زیر است:

- مصلی تاریخی سبزوار- تپه دامغانی ها

- کاروانسرای فرامرزخان

این بنا در جبهه غربی میدان زند سبزوار قراردارد. رباط کانون از نوع کاروان سراهای چهار ایوانی است که به استناد وقف نامه موجود در سال 1291ه. ق توسط حاج فرامرز خان سبزواری جهت استفاده ی زوار حضرت رضا(ع) در کنار شاهراه خراسان ساخته شده است. ورودی این رباط از بخش جنوبی و از طرق یک هشتی به ایوان جنوبی منتهی می گردد. صحن رباط روباز بوده و علاوه به چهار ایوان اصلی غرفه هایی نیز مشرف بر صحن ساخته شده است. در انتهای غرفه ها حجره هایی تعبیه شده که در پشت اتاق های شمالی, *شرقی و غربی سالنهایی طویل جهت مال بند یا طویله در نظر گرفته شده است.- موزه مردم شناسی سبزوار
از بناهای چهار ایوانی و قاجاری شهر سبزوار ایجاد شده است. بنای مزبور با ساختار محور فرهنگی امروزه در ضلع غربی میدان کارگر و به فاصله نزدیکی از آرامگاه حاج ملا هادی سبزواری و مقبره بقراط واقع گردیده و ورودی آن از ضلع جنوبی و از طریق یک هشتی به ایوان جنوبی منتهی می گردد.علاوه بر چهار ایوان اصلی غرفه هایی نیز مشرف بر حیاط مرکزی ساخته شده و بخش غربی بنا با فضای وسیع خود کاربری اصطبل را داشته است.هشتی ورودی کاروانسرا دو طبقه بوده و تزئینات عمده معماری آن منحصر به کاربرد طرح های هندسی با استفاده از نقاشی اخرائی بر روی آجر است. این بنا به موجب وقفنامه ای در سال 1219 ق توسط شخصی از باغان سبزوار که در زمان ناصر الدین شاه قاجار سمت سرتیپی داشته است به انضمام یک باب آب انبار مجاور،برای رفاه زائرین حضرت رضا(ع) در بیرون از دروازه نیشابور و در کنار شاهراه خراسان بنیان گردیده است.بازدید از موزه مردم شناسی سبزوار سفری است خاطره انگیز به گذشته برای معرفی گوشه هایی از آداب و رسوم و مشاغل و حرفه های سنتی این ناحیه که باید آنها را برای آیندگان حفاظت و صیانت نمود

- امام *زاده یحیی (خیابان اسرار و بیهق سبزوار)

این بنا در تقاطع خیابان اسرار و بیهق شهر سبزوار قرار دارد و مشتمل بر فضای داخلی گنبددار، ایوان و مناره ها و دو فضای ارتباطی است. گنبد بنا چهارده متر ارتفاع دارد و با کاشی های زیبای فیروزه ای رنگ تزیین شده است. ارتفاع ایوان شمالی ۵۰/۱۴ متر است. دو مناره با ارتفاع بیست و نه متر در دو طرف در ورودی خیابان اسرار قرار دارد. تمام سطح مناره ها با کاشی نره الوان زینت یافته و تمام کاشی سردر بین دو مناره نیز کاشی خشتی تازه است که در سال ۱۳۸۰ قمری ساخته شده است. علاوه بر این در پشت بام امام زاده در جنوب گنبد روی دیوار کنار خیابان اسرار نمای دو ستون کاشی کاری مانند دو مناره کوچک ساخته شده است. همان طور که گفته شد بنای امام زاده دو راهرو ورودی دارد. راهروها یکی راه دسترسی از خیابان اسرار است که راهرو کوتاه تر است و به ایوان مقبره منتهی می شود و دیگری از خیابان بیهق که مردم بیشتر از این در به زیارت امام زاده می روند و دارای کفشداری است.حرم امام زاده در ضلع شرقی بنا واقع شده است. در وسط حرم ضریحی است که از آهن و برنج ساخته شده است و حدود هشتاد سال قبل ساخته شده و عمل استاد حاجی غده سبزواری ریخته گر است. البته پیش از این امام زاده ضریح چوبی داشته که از بین رفته است.بنا بر شواهد مقبره امام زاده یحیی در ابتدا بنای ساده و حجره ای با چهار شاه نشین بوده و بعدها ایوان و دو مناره و گنبد و حجره هایی دیگر بر بنای اصلی مقبره افزوده شده است و چون در حالت کنونی هیچ گونه تاریخ و کتیبه و سنگ نوشته ای حاکی از بنای اولیه این مقبره در محل موجود نیست تاریخ ایجاد بنای حرم امام زاده و ابنیه مجاور آن بر همه نامعلوم است. البته بعضی تاریخ بنای آن را به قرن ششم هجری نسبت داده اند. نماسازی امام زاده از قدمت زیادی برخوردار نیست و همگی در قرن چهاردهم هجری به وجود آمده اند، ولی سبک معماری گنبد خانه و برخی فضاهای داخلی آن از عمر طولانی تری حکایت می کنند

- شعیب بن موسی ابن جعفر ( خیابان طبرسی ) .- مسجد جامع ( سبزوار ) .- مسجد پامنار (سبزوار(،- آتشکده آذربرزین مهر ( 40 کیلومتری شمال غرب سبزوار )

پیش از این بررسی ها درباره چهار طاقی مشهور به «خانه دیو» در روستای «ریوند» در مرکز دهستان باشتین وجود این آتشکده را در سبزوار رد کرده بود اما یافته های جدید باستان شناسان مدعی وجود این آتشکده در سبزوار است.
«محمد عبدالله زاده ثانی»، باستان شناس اداره میراث فرهنگی و گردشگری سبزوار گفت: «تاکنون تصور بر این بود که این چهار طاقی یک بنای سنگی بدون تزئینات است اما بررسی های جدید به شناسایی ملات گچ در داخل و بیرون این بنا انجامید. همچنین بقایای معماری معروف به پاتاو که محل عبادت روحانیون زرتشتی بوده است نیز در جریان این بررسی ها شناسایی شد.»
در این مطالعات کارشناسان سازمان میراث فرهنگی سبزوار موفق به شناسایی در ورودی تالار و بقایای معماری نگهداری استودان(استخوان ها) در این آتشکده بر روی کوهی به نام ریوند(ریواس) شدند.
عبدالله زاده ثانی گفت: «براساس نظرات مستند «لازار فانی»،«کریستین سن» و «جکسن» آتشکده آذر برزین مهر متعلق به کشاورزان دوران ساسانی بوده و در شمال غربی ایالت نیشابور قرار داشته است. همچنین با توجه به بررسی های« فائق توحیدی» و دیگر باستان شناسان ایران و با در نظر گرفتن یافته های جدید احتمال وجود آتشکده در سبزوار قوت گرفته است.»
وی گفت: «قرار گیری آتشکده بر روی این کوه به شکل یک زیگورات است و بر خلاف تصور پیشین مبنی بر باز بودن اطراف این آتشکده، بررسی های جدید نشان می دهد که معماری هایی دراطراف این بنا وجودداشته و راه دسترسی به آن بسیار سخت بوده است.»
کارشناسان میراث فرهنگی و گردشگری سبزوار وجود ارتباط بین نیشابور و سبزوار را از دیگر دلایل اثبات این ادعا می دانند.
عبدالله زاده ثانی گفت: «در کنار این آتشکده گیاهی به نام ریواس وجود دارد که طبق مدارک و شواهد موجود در دوره آریایی ها(هزاره اول تا سوم قبل از میلاد) از این گیاه شرابی بنام هوم درست می شد و در مراسم دینی و مذهبی آریایی ها مورد استفاده قرار می گرفت. در برهان قاطع به زبان سانسکریت نیز از این افشرده به نام صوم یاد شده است که آن را با ترکه انار مخلوط می کردند و بر روی آتش می پاشیدند.»
کارشناسان باتوجه به وجود آئین مشابهی در هند امروز بر آنند تا در بررسی های آتی خود ارتباط فرهنگی سبزوار با ایران مرکزی، آسیای مرکزی و هند را مورد بررسی قرار دهند.
در اسناد و مدارک تاریخی موجود در پنچ نطقه ایران از آتشکده آذربرزین مهر یاد شده است که از جمله آن می توان به شهر کاشمر اشاره کرد.

آتشکده “آذر برزین مهر“ یکی از سه آتشکده*ی مهم دوران ساسانیان است که به طبقه کشاورزان و دهقانان اختصاص داشت - مناره خسروگرد (10 کیلومتری غرب سبزوار)،

این مناره در آبادی خسروجرد قرار دارد که در اوایل اسلام و قرون اولیه آن مرکز و حاکم نشین منطقه بیهق بوده است که بعدها قصبه سبزوار از خسروجرد آبادتر شده و مدتهاست که مرکز ناحیه سبزوار است. خسروگرد که در گذشته شهرکی آباد و دارای جمعیت زیاد بوده، در جنگ ها و اغتشاش ها و انتقال حکومت از یک سلسله به سلسله دیگر رفته رفته خراب گردیده و آخرین خرابی که موجب ویرانی کامل خسروجرد شده و شهر آباد را به آبادی کوچکی مبدل کرده در موقع انتقال سلطنت از سلجوقیان به خوارزمشاهیان بوده است.در مورد مسجد جامع خسروجرد و سابقه آن در تاریخ بیهق در چند جا مطالبی آمده است. همچنین این آبادی آرامگاه سادات و علمایی چند بوده است. شاید بتوان یکی از ارکان مهم معماری*ایران را طراحی و ساخت مناره دانست که از دیرباز برای استفاده*های گوناگون ساخته می*شده است. از جمله کاربردهای مناره می*توان تحت عنوان برج صدر، برج راهیابی، برج نگهبانی و غیره یاد کرد. که هرکدام از *این موارد در اقلیم و جغرافیای خاصی طراحی و مورد بهره برداری قرارگرفته است.یکی از ابنیه مهم تاریخ سبزوار همانا مناره بلند خسروجرد می*باشد که در مسیرجاده ابریشم که از کویر سبزوار می*گذشته است و در ابتدای ورودی شهر سبزوار از طرف شاهرود به فاصله چهار الی پنج کیلومتر ساخته شده است. بنا بر اساس کتیبه آن در سال 505 هجری قمری در دوره سلجوقیان با طراحی فوق العاده زیبا با استفاده از تزیینات آجری به صورت تناسبات دایره*ای و حلقه*ای از پایین تا به بالا شکل گرفته است. همچنین در دیواره*های مناره با خطوط کوفی *ایاتی نوشته شده است ارتفاع *این مناره یا میل 33 متر می*باشد که در وسط آن حدود 100 پله مدور تعبیه شده است.در *اینکه چرا *این مناره تقریباً در روبروی روستای خسروجرد ساخته شده، بسیار جای تأمل و بررسی است. از آنجا که *این روستا قدمت هزار ساله و حتی بیش از *این را دارا است نمی*توان به سادگی اظهار نظر نمود که*این مناره فقط به لحاظ راه یابی ساخته شده است. هرچند که ویژگی*های حاصله بیش از هر نظر دیگری نظر فوق را تأیید می*کند.از طرفی به دلیل وجود دشت*های سمت غربی مناره که هموار، و خالی از تپه*های کوتاه و بلند هستند می*توان *اینگونه تصور کرد که مناره از فاصله بیش از ده تا پانزده کیلومتر رویت می*شده و *این بدان معناست که به مسافران محل اقامت بعدی یا مقصد بعدی را هر چه باشکوه*تر نشان دهد. همچنین اگر بگوئیم که با توجه به دشت*های مجاور اگر به جهت دیده بانی از آن استفاده می*شده است، جای هیچ شکی را نخواهد گذاشت. به هر تقدیر*این مناره با اصول دقیق و طراحی مناسب و مطلوب ساخته شده به گونه*ای که چشم هر مسافر و رهگذری را خیره می*سازد و جزء مجموعه*های قابل توجه معماری *ایران محسوب می*شود. در ورودی آن به سمت غرب باز می*شود و یک نفر به راحتی می*تواند از راه پله*های مدور داخلی آن خود را به نوک مناره برساند. چنان که چشم انداز بسیار گسترده*ای را بتواند تحت تسلط قرار دهد. *این بنا همانگونه که گفته شد یادگار عصر سلجوقیان و دارای زیبایی*ها و ظرافت*های همان عصر است

- قبر اسطوره ای سهراب ( داخل محوطه شهرداری )- آرامگاه شاه طهماسب یا گنبد سبز (سبزوار(- آرامگاه حاج ملاهادی سبزواری (سبزوار(- آرامگاه ابورفاعه از یاران پیغمبر- آرامگاه پیر استیر (12 کیلومتری سبزوار(- آرامگاه پیرمراد معروف به پیرحاجات (سبزوار(- آرامگاه مولانا حسین کاشفی (سبزوار(- مدرسه علمیه فصیحیه (سبزوار(- مدرسه علمیه فخریه (سبزوار(- مدرسه علمیه شریعتمدار (سبزوار(- مسجد جامع چشم (دهستان چشام(- امام *زاده هفت معصوم (سبزوار)- امام زاده سید علی اکبر (بخش داورزن سبزوار(- امام *زاده سلطان حسین (روستای آزادوار سبزوار(- امام *زاده سید حسین (روستای آزاد منجیر، 100 کیلومتری شرق سبزوار(- امام *زاده سید حسین و سید اسماعیل (روستای بهمن آباد سبزوار(- اما*م زاده بی بی* علیه خاتون (روستای باشتین در 40 کیلومتری غرب سبزوار(- زیارتگاه سلطان سید قریش ( روستای ساروق )- مقبره ابن ابی طیب (سبزوار(- بقعه بیلدار باشی (روستای فسنفر سبزوار(- بقعه سید ناصر بن محمد (روستای چشام سبزوار(- آرامگاه بقراط ( سبزوار)- حمام قیصریه ( سبزوار)
- حوض هشت پایه ( سبزوار – چهارراه رضوی)- بازارچه سرپوش ( سبزوار)- خانه عظیمیان ( متعلق به دوره تیموری)- خانه اسکویی ها ( روستای ابارش - 3 کیلومتری سبزوار)

باغ و عمارت موسوم به ( اسکویی) در فاصله 4 کیلومتری غرب شهر سبزوار و در روستای ( ابارش) واقع است مجموع مساحت این امکان ده هکتار بوده و عمارت آن در میان باغ ساخته شده است. عمارت مزبور در دو طبقه مشتمل بر هشتی, حوضخانه, آب انبار, مطبخ, بادگیرخانه و ... می باشد و طبقه اول از فضاهایی مانند تالار ستوندار شرقی و شمالی, تالار پذیرایی , حجره های نشیمن و ... تشکیل شده است.از جمله عناصر تزئینی این بنا می توان به آجر کاریهای نمای بنا, گچبری قسمتهای سرستونها, طاق حوضخانه و نقاشی بر روی گچبریهای حوضخانه اشاره نمود. قدمت این باغ و عمارت میان* آن متعلق به دوره قاجار و مالک آن نیز خاندان اسکویی است

- حسینیه قنادها ( سبزوار)- حسینیه بزازها ( سبزوار)- سرای معمارزاده ( سبزوار)- سرای حاج زمان ( سبزوار)

جاذبه های طبیعی سبزوار:

- جنگل تاغ با طبیعت زیبا و کویری در روستای حارث آباد

- مرکز ثبیت شن و تحقیقات کشاورزی حارث آباد به عنوان اولین مرکز تحقیقاتی کشور به عنوان اولین مر کز تحقیقات کشاورزی و تثبیت شن کشور می باشد که در فضایی به مساحت بالغ بر 2هکتار و در شمال روستای حارث اباد واقع شده است و داری بیش از چند صد نوع گونه گیاهی نادر از سراسر دنیا می باشد .و در کنار این مرکز بنای یادمان بزرگترین نویسنده و رمان نویسنده ادبیات فارسی ابوالفضل بیهقی در حال ساخت می باشد

- پناهگاه حیات وحش شیر احمد (واقع در 25 کیلومتری جنوب سبزوار)- باغ ملی (قدیمی ترین بوستان سبزوار)- درخت سرو کهنسال ( روستای بیزه)- درخت چنار کهنسال - منطقه ی ییلاقی ششتمد - منطقه ییلاقی روستای طبس . - منطقه ییلاقی روستای دلبر- روستا های زیبای گاچ ، دیوانه خوی ، بیزخ و استاج

[shellman2008]

اتشکده اذز برزین مهر
تا همین چند سال پیش نماد فروهر روی یک از 4 طاق این بنا که روی سنگ تراشیده شده بود وجود داشت
اما 3 سال پیش که رفتیم این نماد اونجا نبود

[shellman2008]

بعد از ابولفضل بیهقی مشهور ترین شخص در این شهر اقای دکتر غنی هستند که منزل ایشون در زمان رضا شاه پهلوی بعد از سفری که رضا شاه به سبزوار داشتند به دستور شاه تبدیل به فرمانداری شده و هنوز هم ساختمان فرمانداری است
خیابان ضلع جنوبی ساختمان تا قبل از انقلاب خیابان دکتر غنی نام داشت (که هنوز هم سبزواریهای به همین اسم میشناسند)و بعد از انقلاب به نواب صفوی تغییر نام داده

این هم بیوگرافی اقای دکتر قاسم غنی به نقل از ویکی پدیا

قاسم غنی (۱۳۳۱–۱۲۷۷) پزشک و ادیب و نویسندهٔ ایرانی بود.
او در سبزوار به دنیا آمد و در بیروت و فرانسه تحصیل کرد. چند بار نمایندهٔ مجلس شورای ملی شد و دو بار وزیر شد (بهداری و فرهنگ) در ۱۳۱۴ استاد دانشکده پزشکی دانشگاه تهران شد. زبان*های فرانسه، انگلیسی و عربی را می*دانست.
با محمد قزوینی در تصحیح دیوان حافظ و با محمدعلی فروغی در تصحیح رباعیات خیام همکاری کرد.
قاسم غنی با بسیاری از مشاهیر ایرانی و بین المللی (از جمله آلبرت اینشتین) دوست یا آشنا بود. در ۱۳۲۷ از سوی دربار برای ترتیبات طلاق محمدرضا پهلوی و فوزیه به مصر سفر کرد. او در سال ۱۹۴۵ میلادی از اعضای هیئت نمایندگی ایران در کنفرانس سان*فرانسیسکو بود که سازمان ملل متحدرا پایه گذاشت.
مجموعه یادداشت*های او در سیزده جلد به کوشش پسرش سیروس غنی منتشر شده*است.
در ۱۳۳۱ در سان فرانسیسکو درگذشت و در نزدیکی همان شهر مدفون است.

[endline]

برای آشنایی با شهر زیبای سبزوار در استان خراسان رضوی لینک زیر رو حتما مشاهده کنید خیلی کمکتون میکنه:

شهر زیبای سبزوار