جام جم آنلاين: واقعيت اين است كه حتي حيوانات ترسناك و پرابهتي همچون كوسه ها نيز به حفاظت نياز دارند. سال گذشته، يان ردموند كه در آبهاي ساحلي اقيانوس هند مشغول غواصي بود، مورد حمله كوسه قرار گرفت. كوسه، بازوي او را زخمي و حتي يك تكه از ران پاي او را هم جدا كرد. يان توسط قايق نجات از محل سانحه دور شد، اما متاسفانه تنها اندكي پس از نجات يافتن به دليل از دست دادن خون زياد درگذشت.




اين سانحه بسيار دردناك بود، اما در عين حال پديدهاي نادر نيز تلقي گرديد. يان يكي از 12 نفري است كه سال گذشته مورد حمله كوسه قرار گرفتهاست. حتي اين تعداد نيز به شكل نامتعارفي زياد است، چراكه آمار نشان ميدهد سالانه به طور متوسط حدود پنج نفر يا احتمالا كمي بيشتر به طور ناخواسته مورد حمله هاي پيشبيني نشده كوسه ها قرار ميگيرند.

افزايش تعداد حملات كوسه ها در سالهاي اخير بيشتر به دليل وارد شدن انسان به قلمروي آنها و ايجاد اختلالات گسترده انساني در چنين محدوده هايي است. در مقابل، آمارها حاكي از آن است كه بشر سالانه حدود 40 ميليون كوسه را به دلايل مختلف شكار ميكند. به واسطه اين كشتار بيرحمانه، امروزه از شمار كوسه ها بشدت كاسته شده است. شايد بهتر باشد ما به جاي ترس از كوسه ها، از انقراض آنها واهمه داشته باشيم. براستي اگر ما اينطور به قتل عام كوسه ها ادامه دهيم، چه اثرات غيرقابل جبراني بر اقيانوسها وارد خواهد آمد؟

اغلب ماهيگيران، كوسه ها را تنها مايه دردسر و گرفتاري ميدانند. تنها تعداد اندكي از كوسه هايي كه در حين ماهيگيري اسير شده اند، توسط صيادان آزاد ميشوند.

با اين حال، در دهه هاي اخير كوسه ها بيشتر مورد توجه قرار گرفته اند. آن هم نه به خاطر ارزش ذاتيشان، بلكه تنها به خاطر شكمهاي گرسنهاي كه تنها با سوپهاي گران​قيمت باله​كوسه سير ميشوند. تنها با يك نگاه به اين غذاي شاهانه متوجه ميشويد قيمت آن و نحوه پختش مستلزم بذل توجه زيادي است. محتوي اين پرس غذاي چيني كه امروزه با ثروتمندتر شدن اين كشور آسيايي روز به روز مشهورتر ميشود، باله كوسهاي است كه پس از قطع عضو محكوم به مرگ است. بشر با ناجوانمردي كامل كوسه قطع عضو شده را در دريا رها ميكند. روز به روز بر ميزان تقاضاي اين غذاي عجيب و خوشمزه افزوده ميشود، اما به راستي اين افزايش تقاضا چه فاجعهاي در پي خواهد داشت؟ آمارهاي معتبر رسمي تنها قدمتي به اندازه يك دهه دارند، اما ماهيگيريهاي غيرمجاز و قاچاق هيچگاه در آمارهاي رسمي به ثبت نميرسند.

معمولا آمارها خيلي كمتر از آن حدي است كه بايد باشد. تنها چند منطقه معدود است كه محققان قادرند ميزان صيد كوسه ها در آنها را در طول زمان بدرستي تعيين كنند. دانشمنداني همچون جوليا باوم از دانشگاه هاليفاكس كانادا و همكارانش روي اطلاعاتي كه از كشتيهاي صيد ماهي اقيانوس آتلانتيك در محدوده شمالغربي موجود است، كار كردهاند. آنها اطلاعات 14 سال (2000-1986) را بررسي كردند و متوجه شدند از جمعيت كوسه هاي سرچكشي، سفيد و ترشر اين محدوده بيشتر از 75 درصد كاسته شده است.
پيش بيني ادامه روند كاهش جمعيت
تحقيقاتي مشابه تحقيق اخير انجام شده است. در يك تحقيق مشابه ديگر تيم تحقيقاتي تاريخچه صيد را در خليج مكزيك مورد بررسي قرار داده و نشان دادند از ميزان جمعيت كوسه هاي سفيد بيشتر از 99 درصد و از جمعيت كوسه هاي پوست ابريشمي بيشتر از 90 درصد كاسته شده است. دادههاي مشابه زيادي در اين زمينه وجود دارد كه همگي گوياي كاهش جمعيت كوسه ها در اغلب اقيانوسهاي جهان هستند.

بخشي از اين مساله به اين خاطر به وجود آمده كه زاد و ولد كوسه ها به كندي انجام ميشود. سالها طول ميكشد يك كوسه به بلوغ جنسي برسد و آنگاه تنها ميتواند چند تخم توليد كند يا اينكه به مرور زمان بچه هاي خيلي كوچكي را به وجود آورد. برخي كوسه ها تخمگذارند، اما برخي كوسه ها نيز تخمها را در بدن خود نگه ميدارند تا نوزاد به حد مشخصي از سن بلوغ برسد. در مورد كوسه سفيد هنوز اطلاعات زيادي در اين زمينه وجود ندارد، چراكه اينگونه اغلب در دوران بارداري خود انزواطلب و بسيار تهاجمي است. تنها معدودي از گونه هاي زنده زا نظير كوسه بسكين كه گونهاي راحت طلب است، دوره هاي بارداري طولاني را ميگذرانند. دوره بارداري كوسه بسكين بيشتر از سه سال است، يعني خيلي بيشتر از دورهاي كه فيل براي بارداري طي ميكند. اين مساله باعث ميشود كوسه خيلي بيشتر از ساير گونه هاي آبزيان در اين دوره خاص آسيب پذير شود.



نكته: سوپ باله کوسه غذاي گران​قيمت و لوکسي است که صرفا براي تنوع سرو مي​شود. اين غذا جمعيت در حال کاهش کوسه​ها را بشدت در معرض خطر قرار داده است

بديهي است نابودي شكارچياني نظير كوسه ها كه در راس زنجيره غذايي هستند، ميتواند كل اكوسيستم را برهم بزند. هرچند بسيار سخت است كه بتوان تاثير حذف كوسه ها را در اكوسيستم تشريح كرد. كوسه ها تنها چندگونه نيستند، بلكه از تنوع خارق العاده اي برخوردارند. تنوعي به اين گستردگي ميتواند كليد اسرار طبيعت را با خود به همراه داشته باشد، چراكه كوسه ها تنها در يك جا ساكن نيستند. قلمروي آنها از اعماق دريا تا صخرههاي مرجاني، فلاتهاي قاره و هزاران هزار كيلومتر در اقيانوسها گسترده شده است. شايد هر كوسه بتواند معمايي خاص را حل كند. دانشمندان دانشگاه يورك كه تحقيقات گستردهاي درباره كوسه ها انجام دادهاند، معتقدند مطالعه درباره كوسه ها درست همچون مطالعه يك مكانيسم خيلي پيچيده است. بررسي در مورد مكانيسمي كه اطلاعات دقيقي از نحوه عملكرد آن وجود ندارد كار بسيار دشواري است.
تاثير حذف كوسه ها از زنجيره غذايي
در سال 2005، بيولوژيستهاي دانشگاه كاليفرنيا به يافته هاي جديدي دست يافتند. آنها مجموعه جزايري در اقيانوس آرام را مورد مطالعه قرار دادند و دريافتند صخره هاي مرجاني برخي از اين جزاير، اكوسيستمهاي فوق العاده سالمي را تشكيل دادهاند. آنها در اين صخره ها بزرگترين جمعيت ماهيان را شناسايي كردند. جالب اينجاست كه اين جزاير كمتر تحت تاثير فعاليتهاي انساني قرار گرفتهاند. اما يك نكته در مورد اين جزاير بود كه توجه محققان را به خود جلب كرد و آن هم حضور گسترده كوسه ها در اين محل بود.

در واقع، جمعيت منحصربه فرد ماهيان در اين منطقه متاثر از حضور كوسه هاست! ماهياني كه در مناطق با تعداد كوسه بيشتر زندگي ميكنند معمولا جگرهاي لاغرتر، كم چربتر و سالمتري دارند، اما ماهياني كه در مناطق بدون كوسه زندگي ميكنند جگرهاي بسيار چربي دارند. دكتر شيلا والش، عضو هيات علمي موسسه حفاظت از طبيعت ويرجينيا معتقد است صيد ماهي در مناطقي كه تعداد كمتري كوسه دارد، معمولا چندان سودآور نيست.

درست برخلاف تصور همگان اين قاعده اكولوژيكي ثابت ميشود خلاص شدن از دست گونه هاي شكارچي لزوما به معناي صيد بيشتر نيست. حضور كوسه ها سبب خواهد شد ماهيان سريعتر و پوياتر عمل كنند و اين مساله قطعا بر ميزان صيد خواهد افزود. دانشمندان معتقدند هنوز زمان زيادي لازم است كه تاثير رفتارهاي بشر بر اكوسيستمهاي دريايي مشخص شود، اما حتي اگر چنانچه كوسه ها كماكان بتوانند به بقاي خود ادامه دهند، باز هم شرايط اكوسيستم به صورت اوليه خود باز نخواهد گشت. بشر مسبب حذف شمار كثيري از گونههاي جانوري از زنجيره غذايي بوده است. ارتباطات اينچنيني مسائل سادهاي نيست. طبيعت به اين آساني قادر به جايگزيني تكههاي حذف شده پازل نخواهد بود.
شكلگيري صنعت اكوتوريسم بتازگي بر اهميت كوسه ها افزوده است. شمار كثيري تنها به جزاير گالاپاگوس مراجعه ميكنند كه با غواصي بتوانند گونه هاي سرچكشي كوسه ها را مشاهده كنند. غواصي سالانه حدود 15 ميليارد سود را براي اين جزاير به ارمغان آورده است. حتي طرحهاي حفاظت از كوسه ها در اين مناطق كاملا حساب شده است. دانشمندان مطرح جهان نيز براي انجام تحقيقات خود از چنين قوانيني مستثنا نيستند.
اين مسلم است كوسه ها ارزشي بس فراتر از باله هايشان دارند، اما آيا بشر ميتواند اين ارزشها را بموقع درك كند و از آنها حفاظت نمايد؟ قيمت هر كيلو باله خشك كوسه به رقمي بالغ بر 700 رسيده است. آيا با اين شرايط منع قانوني شكار كوسه ها كار آساني است؟