خرگوش

[farshad_1988]

خرگوش اهلي (Oryctolagus Cuniculus)حيواني از راسته خرگوش شكلان (Lagomorpha) و خانواده Leporidae است و خاستگاه ابتدائي آن غرب اروپا و شمال غرب آفريقا مي باشد.
در حال حاضر از نژادهاي مختلف آن به منظورهاي گوناگون از جمله توليد پشم و گوشت، انجام تحقيقات بيولوژيكي و بعنوان حيوانات خانگي استفاده مي شود.
رفتار غير تهاجمي و آرام خرگوش آنرا بعنوان يك حيوان خانگي ايده آل مطرح نموده است. با اين وجود جهت نگهداري مناسب آن، آشنائي با خصوصيات آناتوميكي، فيزيولوژيكي و رفتاري اين حيوان ضروري است.

ويژگيهاي كالبد شناسي و فيزيولوژيكي

سر: مهمترين ويژگي آناتوميكي حيوان در سر، گوشها مي باشند. بخش خارجي گوشها يعني لاله گوشخصوصيت برجسته اين حيوان بوده و علاوه بر نقش آن در شنوائي، به لحاظ وجود شبكه وسيع عروقي در زير پوست اين ناحيه، تأثير مهمي درتنظيم حرارت بدن دارند. لاله هاي گوش نرم و بسيار حساس مي باشند و نبايد از آنها براي گرفتن و مقيد كردن حيوان استفاده نمود.

چشمها به نسبت اندازه سر بزرگ و داراي زاويه ديدي حدود 190 درجه مي باشند. مردمكها قدرت اتساع زيادي دارند و بدين علت حساسيت بينائي حيوان به نور را در مقايسه با انسان 8 برابر افزايش مي دهند. پلك* سوم دراين حيوانات رشد قابل ملاحظه اي دارد كه در هنگام خواب از گوشه داخلي چشم حركت نموده و سطح قرنيه رامي پوشاند.
دندانهاي خرگوش رشد دائمي دارند، بعنوان مثال دندانهاي پيشين در طول سال بيش از 10-12 سانتيمتر رشدمي نمايد بنابراين بيماريهاي دنداني نظير رشد بيش از حد دندانها و يا وجود دندانهاي نابجا و بد شكل از موارد متداول*در خرگوشها مي باشند.

قفسه صدري: حجم قفسه صدري در مقايسه با گنجايش محوطه خيلي كوچك است. قلب نيز كوچك است وبر خلاف ساير پستانداران دريچه دهليزي - بطني سمت راست سه لختي (Tricuspid) نبوده و دو لختي Bicuspid))است.

محوطه بطني: طول روده ها حدود 10 برابر طول بدن است و بخش مهمي از آن را (از نظر گنجايش و عملكرد)روده كور (Cecum)تشكيل مي دهد كه باقيمانده هضم نشده مواد غذائي پس از عبور از روده باريك وارد آن شده وتوسط ميكروفلور موجود در آن مورد تجزيه قرار مي گيرند و تركيبي غني از پروتئين و ويتامين را ايجاد مي كنند.

خرگوش بطور طبيعي و غريزي رفتاري تحت عنوان مدفوع خواري دارد. اين حيوانات دو نوع مدفوع توليد مي كنند كه يك نوع آن بشكل دانه اي و نوع ديگر بحالت خميري است. نوع دوم غني از تركيبات پروتئيني و ويتاميني است و حيوان فقط اين نوع مدفوع را مورد تغذيه قرار مي دهد. اين عمل معمولا صبح زود انجام مي شود و حيوان مدفوع را مستقيما از مخرج خود مي گيرد و بدين ترتيب بخشي از نياز بدن به پروتئين و تركيبات ويتاميني را تامين مي نمايد.

ادرار خرگوش بواسطه مصرف جيره غذائي گياهي داراي PH قليائي حدود 8/2 است و رنگ آن از زرد روشن تانارنجي پر رنگ يا قهوه اي متمايل به قرمز متغير است كه ميزان رنگ بر اساس دهيدراتاسيون و قليائي بودن ادرار تغييرمي كند. همچنين بخاطر وجود نمكهاي كربنات كلسيم و فسفات آمونيم و منيزيم ادرار كدر است. رسوب اين تركيبات بر سطح ميله هاي قفس، تميز كردن لانه را با اشكال روبرو مي سازد.

درجه حرارت طبيعي بدن بين 37 تا 39/4 درجه سانتيگراد و به طور متوسط 38/3 درجه سانتيگراد مي باشد.
با توجه به وجود نژادهاي مختلف وزن حيوان بالغ مي تواند از حداقلkg 0/9 در نژادهاي كوچك (آلماني،لهستاني) تا kg 1/8 در نژادهاي متوسط (نيوزيلند) و kg 7/3 در نژادهاي بزرگ (فلاماندري بزرگ) متغير باشد. متوسط طول عمر اين حيوان حدود 5 تا 6 سال و حداكثر طول عمر قابل انتظار 15 سال است.

[کسری]

* نگهداري

خرگوش را ميتوان در داخل منزل (بعنوان مثال در حياط) نگهداري نمود.
حداقل سطح مورد نياز براي خرگوش با وزن kg 2 حدود 0/3 متر مربع است.
براي خرگوشهاي با وزن بيش از kg 2 به ازاء هر كيلوگرم وزن اضافه سطح لانه بايد حدود 0/2 - 0/1 متر مربع افزايش يابد و در صورتيكه چند خرگوش با هم نگهداري شوند بايد به ازاءهر خرگوش اضافي 0/2 متر مربع به سطح لانه افزوده گردد.

ارتقاع لانه بايد در حدي باشد كه حيوان بتواند بطور كامل بر روي پاهاي خود بلند شود كه بسته به جثه حيوان ميتواند حدود 45-90 سانتيمتر در نظر گرفته شود.
در صورتيكه خرگوش در فضاي خارج منزل نگهداري ميشود كف لانه بايد در مقابل نفوذ رطوبت عايق شود و در صورتيكه نگهداري در داخل منزل صورت ميگيرد كف لانه ميتواند مشبك و يا توري باشد كه بدين ترتيب ادرار و رطوبت ناشي* از آن* در كف قفس باقي نميماند و اين مسئله اجازه ميدهد تا تميز كردن لانه در فواصل طولاني تري انجام گيرد.
جهت جلوگيري از بروز نزاع در بين خرگوشها و عوارض متعاقب آن، خرگوشهاي نر را بايد جدا از هم نگهداري نمود.
همچنين نرها و ماده ها نيز جز در هنگام جفتگيري بايد در لانه هاي جداگانه نگهداري شوند.
نگهداري چندخرگوش ماده با هم در يك قفس اشكالي ندارد.

خرگوشها ميتوانند درجه حرارت بين 270 - 4 درجه را تحمل نمايند كه البته متوسط درجه حرارت توصيه شده بين 22 - 16 درجه سانتيگراد است.
رطوبت محيط بايد حدود 60 - 40 % باشد و حداقل طول مدت روشنائي مورد نياز 16 - 14 ساعت است.
در صورتيكه طول مدت روشنائي محيط از اين مقدار كوتاهتر باشد حيوان دچارنقصان فعاليت جنسي پائيزي(Autumnal ***ual depression) ميگردد.



* تغذيه
مصرف غذا در خرگوشها بطور متوسط روزانه حدود 5 گرم به ازاء 100 گرم وزن بدن است.
بهترين ماده غذائي براي خرگوشها، جيره هاي غذائي تجاري است كه تركيبات آن بر اساس نياز حيوان تنظيم شده است. اينجيرهها معمولا حاوي 17% - 14% پروتئين، 22% - 12% فيبرخام و 2500 - 2100 كيلو كالري انرژي هستند.

در كنار اين مواد ميتوان از سبزيجات مختلف نيز استفاده نمود و بايد توجه كرد كه سبزيجات فاسد و كپك زده نباشند.

اين حيوان از نظر فيزيولوژيك شبه نشخوار كننده (Pseudoruminant) بشمار ميرود .
چون ميكروفلور دستگاه گوارش آن نسبت به تغييرات اسمولاريته و PHبسيار حساس است بنابر اين تغيير نوع مواد غذائي بايد به آهستگي و طي مدت 5-4 روز انجام گيرد و هرگونه تغيير ناگهاني در محتويات جيره غذائي، بخصوصاستفاده از جيرههاي غني از كربوهيدرات مي*تواند با ايجاد اختلالات شديد گوارشي سبب مرگ حيوان گردد.


* توليد مثل

تعيين جنسيت در خرگوشهاي نابالغ بسيار مشكل بوده و به تجربه نياز دارد. بنابراين در اين مورد از دامپزشك كمك بگيريد.

خرگوشها در حدود سن 24 - 16 هفتگي به بلوغ ميرسند.
نژادهاي كوچكتر زودتر ازنژادهاي بزرگتر و ماده هازودتر از نرها بالغ ميشوند.
خرگوش ماده سيكل اوستروس منظمي ندارد ولي مرحله پذيرش جنسي طولانيو حدود7-10 روز است.
در صورتيكه جفتگيري انجا منگيرد ظرف 1-2 روز حالت پذيرش از بين رفته و پس از آن حيوان مجدد وارد مرحله پذيرش جنسي ميگردد.

خرگوش مادهاي كه وارد اين مرحله شده است به ساير خرگوشهاي ماده داخل قفس اجازه ميدهد كه بر پشتوي بجهند كه اين نشانه در جهت تشخيص حيوان آماده جفتگيري حائز اهميت است.
همانگونه كه در مبحث لانه ذكرشد نرها و ماده ها بايد جدا از يكديگر نگهداري شوند و فقط هنگام پذيرش جنسي خرگوش ماده براي مدت حدود10 دقيقه در قفس خرگوش نر قرار داده شود.

در صورتيكه جفتگيري منجر به لقاح نگردد، ممكن است آبستني كاذب(Pseudopregnancy) رخ دهد.
در اينمرحله حيوان ماده كليه حالا حيوان آبستن را دارد و حتي پستانها نيز بزرگ ميشوند ولي اين مرحله حداكثر پس ازحدود 18 روز خاتمه مييابد.
طول مدت آبستني حدود 33 - 30 روز است.
رشد پستانها سريع بوده و طي هفته آخر آبستني صورت ميگيرد.
طي روزهاي آخر حيوان ماده شروع به ساخت لانه مينمايد و براي اين منظور اقدام به كندن موهاي ناحيه شكم ميكند.
تعداد بچه ها بين 4-12 و بطور متوسط 7 عدد است.
بچه ها معمولا صبح زود و طي حدود يك ساعت و ياكمتر متولد ميشوند.
طول مدت شيردهي حدود 4-6 هفته است.
مادر در طول روز فقط يكبار و معمولا صبحها به بچه ها شير ميدهد و بقيه ساعات روز لانه بچه ها را ترك مينمايد كه اين مسئله نبايد بعنوان عدم پذيرش بچه ها توسط مادر قلمداد شود.
در صورت مرگ مادر و يا هنگامي كه مادر قادر به شيردادن بچه ها نباشد ميتوان آنها رابصورت دستي تغذيه نمود.
جهت تغذيه بچه ها شير با فرمولهاي مختلفي توصيه شده است كه يكي از ساده ترين فرمولها بشرح زير ميباشد:

شير گاو 240 سي سي
زرده تخم مرغ 1 عدد
عسل 5 سي سي
موليتي ويتامين كودكان 5 سي سي

شير دادن هر 12 تا 24 ساعت انجام ميگيرد.
البته بايد در نظر داشت كه تغذيه دستي بچه خرگوشها بندرت موفقيت آميز بوده و ممكن است با مشكلات و عوارض متعدد گوارشي و تنفسي در بچه خرگوشها همراه باشد.



* خرگوش و بهداشت عمومي

هر چند موارد گزارش شده از انتقال بيماريهاي خطرناك بين انسان و حيوان در خرگوشهاي اهلي و خانگي نادراست با اين وجود مهمترين اين بيماريها عبارتند از سالمونلوز، تولارمي، هاري، عفونتهاي قارچي پوست و مو، سل وتوكسوپلاسموز.

جهت جلوگيري از بروز بيماري در حيوان و كاهش احتمال انتقال آن به صاحب حيوان توصيه هاي زير بايدمورد توجه قرار گيرد.

1 - پس از خريد حيوان، جهت معاينه و بررسي وضعيت سلامت آن و دريافت راهنمائيهاي لازم به درمانگاههاي دامپزشكي مراجعه شود.

2 - حتي الامكان با ساخت جايگاه و لانه مناسب، حيوان در خارج از محيط منزل و به عنوان مثال در حياط نگهداري گردد.

3 - در صورتيكه حيوان در داخل منزل نگهداري ميشود بايد داراي جايگاهي خاص و نسبتا محدود باشد و از رفت وآمد آزادانه حيوان در محيط منزل بايد جلو گيري شود.

4 - محل نگهداري و لانه حيوان روزانه نظافت گردد.

5 - از تماس حيوان با حيوانات خانگي افراد ديگر و همچنين حيوانات غيرخانگی نظير گربه هاي ولگرد جلوگيريشود.

6 - نظافت شخصي عليا لخصوص شستن دستها پس از تماس با حيوان از اهميت زيادي برخوردار است.

7 - در صورت مشاهده هرگونه تغيير در ظاهر و يا رفتار حيوان، جهت بررسي علت آن به درمانگاه دامپزشكي مراجعه شود و بر اساس نظر دامپزشك معالج انجام معاينات دوره اي مورد توجه قرار گيرد.

واكسن هاري جز در مواردي كه حيوان در معرض هاري قرار دارد و يا در مناطقي كه هاري شايع ميباشد توصيه نميشود و براي پيشگيري از بروز ساير بيماريهاي متداول در خرگوش نيز تاكنون واكسني تهيه نشده است

منبع انجمن حمايت از حيوانات