کرگدن سیاه /Diceros bicornis longipes
اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست در آخرین به روزرسانی «فهرست سرخ گونه های در معرض خطر»، انقراض قطعی کرگدن سیاه غربی یکی از انواع کرگدن های غولپیکر دوشاخ بومی آفریقا را به طور رسمی اعلام کرده و از انقراض احتمالی دو زیرگونه دیگر کرگدن های آفریقایی خبر داده است.به گزارش دنیای صنعت کرگدن سیاه غربی با نام علمی Diceros bicornis longipes یکی از زیرگونه های کرگدن سیاه بود که ۳ تا ۳٫۸ متر طول، ۱٫۴ تا ۱٫۷ متر ارتفاع در ناحیه شانه، ۸۰۰ تا ۱۳۰۰ کیلوگرم وزن، و دو شاخ؛ یکی به ارتفاع ۵۰ تا ۱۳۰ سانتیمتر و دیگری به ارتفاع ۲ تا ۵۵ سانتیمتر داشت و در دشت های ساوانا غرب آفریقا زندگی میکرد.
آخرین به روزرسانی فهرست سرخ اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست (با نام اختصاری IUCN) که روز پنجشنبه ۱۰ نوامبر (۱۹ آبان) منتشر شده و در آن وضعیت تعدادی از انواع کرگدن مورد بازنگری قرار گرفته، نشان می دهد که کرگدن سیاه غربی به طور کامل منقرض شده و دیگر نه در طبیعت و نه حتی در باغ وحش ها وجود ندارد. از سال ۲۰۰۶ تاکنون هیچ گزارشی از مشاهده این حیوان یا آثار آن مانند رد پا و فضولات و مانند آنها به دست نیامده است. نسخه جدید فهرست سرخ آی یوسیان دونوع دیگر کرگدن یعنی کرگدن سفید آفریقای مرکزی و کرگدن سفید شمال آفریقا را هم بر لبهٔ پرتگاه نابودی و احتمالاً منقرض شده در حیات وحش اعلام کرده است.
شکار وحشیانه کرگدن های آفریقا در سده نوزدهم موجب شد تا در اوایل سده بیستم نسل این این حیوان به همراه دیگر انواع کرگدن در آستانه انقراض قرار داد. در دهه ۱۹۳۰ اقدامات حفاظتی برای نجات نسل این جانور وضعیت را کمی بهتر کرد، اما با کاهش اقدامات حفاظتی و افزایش شکارچیان تعداد کرگدن ها دوباره رو به کاهش نهاد و در دهه ۱۹۸۰ به چند صد رأس رسید. شکار همچنان ادامه یافت و تا سال ۲۰۰ میلادی تعداد کرگدن های سیاه غربی فقط چند صد رأس بود.
شمال کامرون آخرین زیستگاه کرگدنهای سیاه غربی بود که زیرگونهای متمایز از دیگر انواع کرگدن های سیاه در جنوب آفریقا به شمار می روند. در تحقیق گسترده ای که در سال ۲۰۰۶ در کامرون انجام شد هیچ نشانه ای اعم از رد پا و فضولات و .. از کرگدن به دست نیامد و این موضوع احتمال اتقراض این جانور را بسیار تقویت کرد. در سال های بعد نیز هیچ گزارشی از مشاهده این کرگدن ها یا نشانه های آنها به دست نیامده است. تا اینکه دو روز پیش در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۱ اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست انقراض این جانور را تأیید کرد.
هرچند بر اساس مقررات حفاظتی برای تأیید انقراض قطعی یک جانور بایستی ۳۰ سال از آخرین مشاهده آن بگذرد و موارد نادری از مشاهده دوباره جانورانی که تصور میشده منقرض شده اند وجود دارد (یکی از نمونه های آن مشاهده دوباره گوزن زرد ایرانی که تصور می شد در اواخر سده نوزدهم منقرض شده است، در دهه ۱۳۳۰ در جنگل های حاشیه کرخه و دز است)، اما برای جانوری در حد و اندازه های کرگدن که دومین حیوان بزرگ خشکیزی است و در دشت های باز سکونت دارد، پنهان مانده شدن بسیار دور از ذهن است و با این اوصاف بایستی انقراض آن را قطعی دانست.
در واقع کرگدن سفید جنوب آفریقا تنها نوع کرگدن است که از پرتگاه انقراض فاصله گرفته و تمامی انواع دیگر این جانور در شرایطی بحرانی با نابودی دست و پنجه نرم می کنند. دلیل اصلی این نابودی هم شکار بی رویه بده که با هدف تجارت شاخ این حیوان صورت می پذیرد. بازار اصلی شاخ کرگدن در کشورهای عربی خاورمیانه است و از این شاخ ها برای ساخت قبضه خنجر از آن استفاده می شود. افزایش تقاضا در دهه ۱۹۷۰ همزمان با افزایش ثروت کشورهای خاورمیانه موجب شد تا بی سالهای ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۲ جمعیت کرگدن های سیاه ۹۶٪ کاهش پیدا کرده یا به عبارت دیگر در طول ۲۲ سال تعداد کرگدن ها به یک بیست وپنجم کاهش پیدا کند.
سیمون استوارت، رئیس شورای بقای گونه ها در آییوسیان، در توضیح ارزش شاخ این حیوان به بی بی سی می گوید: «شما باید تصویر کنید که یک حیوان با شاخی از طلا در حال گشتوگذار است. به همین دلیل است که این همه شکارچی به دنبال این خیوان هستند و از همین رو تأمین امنیت این جانور اینقدر مهم است».
شاخ کرگدن در طب سنتی چینی هم کاربرد دارد و گفته می شود مصرف آن برای به هوش آوردن بیمارانی که به اغما رفته ا ند، درمان تب های حاد، افزایش توانایی جنسی مردان و افزایش باروری مؤثر است. اما علم پزشکی هیچ نوع قابلیت درمانی را برای شاخ کرگدن تأیید نکرده است.
علاوه بر شکار غیرقانونی، از عوامل دیگری همچون تخریب زیستگاه ها، اقدامات ضعیف برای جلوگیری از شکار و عدم برخورد قانونی جدی در دادگاهها با شکارچیان؛ هم به عنوان عوامل مؤثر در انقراض این جانور غول پیکر یاد می شود. تأسف بار آنکه هیچ نمونه ای از کرگدن سیاه غربی هم در اسارت زندگی نمی کند تا بازگردانی آن به طبیعت در آینده ممکن باشد.
خبرگزاری یونایتد پرس به نقل از سیمون استوارت مینویسد: «انسانها مباشران کره زمین هستند و ما مسئول حفاظت از جاندارانی هستیم که در کنار ما زندگی میکنند». وی ادامه میدهد: «هم در مورد کرگدن سیاه غربی و هم در مورد کرگدن سفید شمالی اگر ما از اقدامات حفاظتی پیشنهادی انجام میشدند، وضعیت اکنون کاملاً متفاوت بود».
استوارت می ا فزاید که در مورد کرگدن سفید جنوبی وضعیت به گونه ای کاملاً متفاوت پیش رفته و شمار این جانور از کمتر از ۱۰۰ رأس در اواخر سده نوزدهم به بیش از ۲۰ هزار رأس در حال حاظر رسیده است».
وی ادامه میدهد: «اقدامات حفاظتی باید تقویت شوند، به ویژه مدیریت زیستگاه ها برای بهبود شانس تولید مثل کرگدن ها تا به این ترتیب از انقراض بقیه انواع کرگدن جلوگیری شود».
بر اساس گزارش جدید این سازمان ۲۵ درصد کل انواع پستانداران کره زمین در خطر انقراض قرار دارند. از موضوعات محوری در گزارش جدید آییوسیآن وضعیت حیات وحش ماداگاسکار بزرگترین جزیره سواحل آفریقا است که ۴۰ درصد کل خزندگان آن در خطر انقراض میباشند.
از بخش های امیدوارکننده در گزارش جدید آییوسیان موفقیت در بازگردانی اسب پرژوالسکی (با نام علمی Equus ferus) به طبیعت است. این اسب وحشی که در سال ۱۹۹۶ انقراض آن در طبیعت قطعی شده بود، با انجام یک برنامه تکثیر در اسارت به حیات وحش برگردانده شد و اکنون بیش از ۳۰۰ رأس از آن در طبیعت زندگی می کنند.
گزارش جدید آییوسیان هرچند نکات امیدوارکننده ای نیز در خود دارد اما در مجموع از کاهش تنوع زیستی کره زمین و افزایش حیوانات منقرض شده و در خطر انقراض خبر می دهد.
منبع: دیده بان حقوق حیوانات