دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران: این منطقه در سال ۱۳۵۶ بعنوان بخشی از منطقه شکار ممنوع دشت اسدآباد محسوب و در تاریخ ۴/۲/۵۶ تحت ممنوعیت قرار گرفت. سپس طی آگهی رسمی شماره ۱۱۴۲۷ مورخ ۲/۳/۶۳ ممنوعیت شکار و طبق آگهی رسمی شماره ۲۰۳ مورخ ۱۳۸۰/۷/۲۵ ونامه شماره ۳۴۲۲۱-۱۲ مورخ ۱۳۸۰/۸/۳۰ با وسعت ۹۰۲۶ هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده خانگرمز اعلام گردید.
منطقه حفاظت شده خانگرمز در فاصله ۳۰ کیلومتری غرب شهرستان تویسرکان، ۲۵ کیلومتری شرق شهر اسدآباد و در سمت جنوب غربی همدان و شمال غربی شهر فرسفج قرار گرفته است.
حدود اربعه منطقه:
شمالاً: از فاصله پانصد متری سمت راست روستای معین آباد در امتداد جاده جیپ رو و در همان فاصله تا روستای قلقل.
غرباً: از فاصله ۵/۱ کیلومتری روستای ولاشجرد در خط مستقیم تا فاصله پانصد متری روستای سازیان و از آنجا در خط مستقیم پانصد متری روستای معین آباد.
جنوباً: از روستای قلی لاله بالا در مسیر جاده جیپ رو بطرف روستای مبارک آباد در جهت جنوب تا فاصله پانصد متری آن روستا و ادامه مسیر در جهت غرب و در خط مستقیم تا فاصله ۵/۱ کیلومتری روستای ولاشجرد.
شرقاً: با رعایت فاصله پانصد متری از روستای قلقل تا تقاطع جاده شوسه سوتلق در جهت جنوب وادامه آن در مسیر جاده شوسه قلی لاله بالا.
منطقه حفاظت شده خانگرمز نام خود را از کوهی به همین نام گرفته است که بخش اعظم وسعت و اهمیت منطقه را به خود اختصاص داده است. انتخاب نام خانگرمز که در فارسی دری به مفهوم خان گسترده اهورامزداست علاوه بر اینکه بیانگر سابقه دیرینه این منطقه است بلکه نشانگر ارج نهادن ایرانیان باستان به منابع طبیعی به عنوان مواهب الهی می باشد.
از راههای دسترسی به منطقه میتوان به مسیر جاده اصلی آسفالته تویسرکان به فرسفج از روستای جعفریه بوسیله جاده فرعی که منتهی به روستای سوتلق می گردد اشاره کرد.
طبق گزارشات سازمان هواشناسی این منطقه دارای آب و هوای نیمه خشک و سرد و معتدل بوده و بارندگی آن از تیپ اقلیم مدیترانه ای است. متوسط میزان بارندگی منطقه معادل ۴۰۰ میلی متر در سال و میانگین دمای سالانه در یک دوره ۱۲ ساله حدود ۷/۱۲ درجه سانتیگراد و سرعت باد غالب منطقه ۲/۵ متر در ثانیه در جهت جنوب غربی برآورد شده است.
از منابع آبی منطقه حفاظت شده خانگرمز می توان به وجود ۳۵ دهنه چشمه و ۱۳ رشته قنات اشاره کرد. این منطقه از شمال به روستاهای قلقل، گنبله، بهارآب، ترمیانک، هوش و از شرق به روستاهای حاجی آباد، سوتلق، قلی لاله بالا و از طرف غرب به روستاهای مین آباد، تقی آباد، سازیان، کنجوران سفلی و از طرف جنوب به روستاهای کنجوران علیا و وسطی، قلی لاله پایین و ولاشجرد محدود می شود.
موقعیت مورفولوژیکی این توده کوهستانی و تنوع پوشش گیاهی آن، همچنین دور بودن از منابع آلاینده و تولید سروصدا، شرایط زیستی مناسبی را برای حیات وحش به وجود آورده است.
پوشش گیاهی:
در منطقه حفاظت شده خانگرمز تاکنون در مجموع ۲۱۳ گونه گیاهی متعلق به ۱۶۴ جنس و ۴۵ خانواده با خواص وکاربردهای دارویی، صنعتی و .. شناسایی شده است که به شکل درختچه، بوته و علف دارای مصارف خوراکی، دارویی، صنعتی و ساختمانی هستند.
از بین گونه های فوق خانواده(Asteraceae (composite با تعداد ۳۷ جنس و ۵۷ گونه گیاهی فرم غالب پوشش گیاهی منطقه می باشند. از جمله گونه های درختی و درختچه ای می توان به ارزژن، زرشک، زاازالک، انجیر وحشی، گردو، ارس، سیب وحشی، ون، کلخونگ، گلابی وحشی و انگور وحشی و … اشاره نمود که به جز ارس که از چوب آن استفاده می شود، بقیه میوه خوراکی دارند.
از گونه های بوته ای و علفی که دارای خواص دارویی هستند در منطقه خانگرمز می توان به بومادران، شیرخشت، شکر تیغال، پونه گل درشت، چند گونه مفرا، چند گونه مریم گلی، آویشن و گل راعی اشاره کرد. تعدادی از گیاهان این منطقه نیز خوراکی هستند مانند: کنگر وحشی، گلپر و پینامه.
گونه های شاخص جانوری:
فون جانوری منطقه حفاظت شده خانگرمز شامل: کل وبز، قوچ ومیش که از گونه های شاخص منطقه هستند و از سایر پستانداران می توان گرگ، روباه، شغال، کفتار، خرگوش، سمور، گورکن، تشی، رودک، خارپشت، حشره خوار و انواع موشها و از میان پرندگان عقاب طلایی، کبک، تیهو، دلیجه، کلاغ نوک سرخ، کبوتر، کمر کولی، زاغی، چکچک، سهره، سار، جغد، سبز قبا، سنگ چشم، دم جنبانک و زرده پر را نام برد.
همچنین به انواع خزندگان چون افعی زنجانی، یله مار، سوسن مار، شلاقی، چلمبر، مار پلنگی، لاک پشت و انواع مارمولک ها می توان اشاره کرد.
در اطراف منطقه حفاظت شده خانگرمز ۱۲ روستا با جمعیتی در کل بالغ بر ۶۸۹۳ نفر قرار دارد. تعداد کل جمعیت با سواد منطقه خانگرمز در سال ۱۳۷۵، ۴۸۲۱ نفر بوده که از این تعداد ۵/۵۶ درصد مرد و ۵/۴۳ درصد زن بوده اند. معیشت مردم منطقه بیشتر از راه کشاورزی و دامداری و کارگری در شهرها می باشد. با توجه به کوچک بودن اندازه بهره برداری ها و تعداد کم دامها بعلت کمی علوفه وضعیت معیشت اهالی منطقه در حد خوب و قابل قبولی نمی باشد.
قرق نمودن منطقه خانگرمز موجب ایجاد محدودیتهائی در برداشت گیاهان داروئی و معدنی شده و سبب کاهش درآمد اهالی و نارضایتی آنان گردیده است. هیچیک از روستاهای منطقه خانگرمز گاز کشی نشده و منابع سوختی ساکنین نفت، گازوئیل و کپسول گاز می باشد. خانوارها از چوب و هیزم برای پخت و پز بعنوان یک سوخت ارزان استفاده می کنند. بیشتر در مراسم برای پخت و پز از هیزم و از سر شاخه بریده شده باغات برای این منظور استفاده می نمایند.
تعارضات و تهدیدهای منطقه:
- شکار و صید غیر مجاز
- فعالیت های دامداری، کشاورزی و باغداری روستائیان مستقر در روستاهای حاشیه منطقه.
- بوته کنی و برداشت بی رویه از گیاهان به منظور مصارف سوختی و تغذیه دام و بعضا استفاده های دارویی، صنعتی و غیره.
- چرای غیر مجاز و بیش از ظرفیت قابل تحمل، پیش از فصل و کاهش گستره کمی و کیفی گونه های گیاهی که منجر به محدود شدن قلمرو جانوران وحشی می گردد.
- تغییرات شرایط آب و هوایی و بهره برداری بی رویه و غیر اصولی و منابع محدود آب.
- شیوع و گسترش بیماریهای مشترک دام و وحوش.
- شخم زدن و تبدیل مراتع به مزارع کشاورزی که در نهایت منجر به تخریب و تسریع فرسایش خاک و حذف گونه های بومی و جایگزینی گونه های مهاجم می گردد.
- بهم خوردن تعادل اکوسیستم طبیعی منطقه به خاطر استفاده از سموم کشاورزی، آفت کش و کودهای شیمیایی.
تصاویر منطقه حفاظت شده خانگرمز:
منبع :دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران