فحلی ،تولید مثل ،بارداری و زایمان در سگ ها
اولین علامت شروع فحلی در سگها ، خروج ترشحات قرمزرنگ و خونی ازدستگاه
تناسلی است که ممکن است یک هفته ادامه یابد و سپس رنگ آن به زرد تغییرمی یابد که تداوم آن نیز در حدود یک هفته دیگر است .
همزمان قسمت خارجی دستگاه تناسلی متورم می شود . در خلال این دو هفته ، تخمک گذاری اتفاق می افتد و این بدان معنا است که اگرسگ ماده دراین زمان جفتگیری نماید احتمال آبستن شدن وجود دارد .
توجه به این نکته حائز اهمیت است که وضعیت فحلی در همه سگهای ماده به یک شکل نیست ؛ بلکه مراحل آن از سگی به سگ دیگر فرق می کند . به طورکلی بعد ازهفته سوم ، تورم دستگاه تناسلی کاهش یافته و تا چندین ماه فحلی رخ نخواهد داد .
در زمان فحلی ممکن است برخی تغییرات رفتاری نیز مشاهده گردد .
سگ ماده در این زمان ممکن است برای جستجوی سگ نر از خانه خارج شود ، یا ممکن است دم خود را بالا نگه دارد و یا در موقع نوازش حالت جفتگیری را بخود بگیرد . مخصوصا ً زمانی که شما کمر حیوان را مالش دهید . اما این علائم هیچگاه به شدت و حدت تمایلات جنسی در سگهای نرنیست .
تمایلات سگهای نر بصورت دوره ای نیست ، بلکه سگ نر در تمام ایام نسبت به سگهای ماده فحل تمایل نشان می دهد . سگهای نر در این زمان مهاجم ترشده و حتی بر سر سگهای ماده فحل ، با یکدیگر به نبرد می پردازند .
سگهای نر در این مرحله تمایل دارند که برای جلب ماده ها و در عین حال ، هشدار دادن به نرهای رقیب ، با ادرار خود محدوده خود را نشانه گذاری کنند . مشاهده این که سگ نر بر روی اجسام مختلف (یا حتی افراد) بپرد یا سوار شود ، غیرعادی نیست .
بنابراین چنانچه علاقه ای به آبستن شدن سگ خود ندارید ، باید در خلال فحلی کاملا ً مواظب باشید تا سگ ماده شما بطور ناخواسته از خانه خارج نشود و یا سگهای نری که در همسایگی و نزدیکی شما وجود دارند ، وارد محوطه منزل شما نشوند .اما چنانچه واقعا ً می خواهید که ازسگ خود توله بگیرید ، ضمن مشورت با دامپزشک خود ، اطلاعات کافی از روند و چگونگی جفتگیری و آبستنی و زایمان و نگهداری از توله های نوزاد و شیرخوار را کسب نمائید . به هر شکل باید وقت خود را طوری تنظیم نمائید تا بتوانید در نگهداری از توله های تازه متولد ، تمیزکردن ، مراقبت و متعاقبا ً غذادادن و بازی کردن و … زمان کافی داشته باشید .
نکته دیگر که بسیار حائز اهمیت است ، آن است که برای حفظ خصوصیات نژادی در توله ها ، حتما ً از سگ نر هم نژاد با سگ ماده خود بهره بگیرید .
چنانچه مایل به نسل کشی از سگهای خود می باشید لازم است که نکات زیر مورد توجه قرار گیرد :
به منظور جلوگیری از وارد شدن استرس و فشار ناشی از آبستنی و زایمان و شیردهی به حیوانات جوان ، می بایست که از جفتگیری سگهای ماده در اولین فحلی اجتناب شود . حتی توصیه بر این است که سگهای ماده در دو فحلی متوالی نیز آبستن نشوند تا بدن آنها بتواند در خلال دو آبستنی ، توانائی و قدرت لازم را به نحو مناسب کسب نماید . چنانچه در اولین فحلی و یا در دو فحلی متوالی آبستنی صورت گیرد ، می بایست که با تغذیه مناسب از بروز مشکلات آتی پیشگیری نمود .
حداقل یک ماه قبل از جفتگیری ، بایستی دام ماده توسط دامپزشک مورد معاینه قرارگیرد و از لحاظ واکسیناسیون اقدامات لازم صورت پذیرد . سگ ماده می بایست از لحاظ بدنی شرایط مناسبی داشته باشد و در عین حال از افزایش وزن و چاقی پرهیزگردد . مبتلا به بیماریهای پوستی نباشد تا آن را به توله ها نیز سرایت ندهد . همچنین حداقل سه هفته قبل از جفتگیری می بایست درمانهای ضد انگلی نیز انجام شود . در صورت امکان سگهای نر و ماده را می بایست قبل از جفتگیری از لحاظ بیماری بروسلوز (تب مالت) آزمایش نمود . بروسلوز یک بیماری عفونی وباکتریائی است که می تواند باعث عقیمی یا سقط خودبخود در روز ۴۵ الی ۵۵ آبستنی گردد .
نحوه نظارت بر جفتگیری در نژادهای مختلف متفاوت است و پرورش دهندگان سگ نیز نظرات متفاوتی دارند . در اکثر موارد سگهای ماده در خلال روز دهم الی چهاردهم از شروع پرواستروس یعنی شروع ترشحات رنگی (پریود) جفتگیری می کنند . لذا از چند روزقبل باید هماهنگی لازم با صاحب سگ نر نیز به عمل آید . در خلال این مدت مجموعا ً ۲ الی ۳ جفتگیری به صورت یک روز در میان نتایج خوبی را در اکثر سگها به دنبال دارد .
معمولا ً دومین روزی که ترشحات ، تغییر رنگ پیدا می کنند مناسب ترین زمان برای آبستن شدن است و ممکن است سگ ماده تا سه روز دیگر بعد از این واقعه نیز جفتگیری موفق داشته باشد . بهتر است که دو روز بعد نیز جفتگیری مجدد به عمل آید تا اطمینان کافی برای آبستن شدن سگ فراهم گردد . بعد از این زمان اگرچه ممکن است ترشحات تناسلی و جلب توجه سگ وجود داشته باشد ، اما منجر به جفتگیری و یا آبستنی نخواهد شد . در برخی از سگها نشانه های فحلی چندان مشهود نمی باشد . در این قبیل سگها انجام آزمایشات میکروسکوپی از سلولهای واژن که توسط دامپزشک صورت خواهد گرفت ، می تواند راهنمای بسیار مناسبی در تعیین بهترین زمان برای جفتگیری باشد .
محیط و تغییر آن ، اثرات مهارکننده بسیار کمی برروی سگهای ماده دارد . بنابراین بهتر این است که سگهای ماده را جهت جفتگیری پیش سگهای نر ببرید . در زمان جفتگیری سگ نر از پشت سگ ماده بالا می رود و میانه بدن آن را به وسیله دستهای خود نگه می دارد . زمان جفتگیری مدتی طولانی بوده و در حدود ۱۰ الی ۳۰ دقیقه به طول می انجامد . این مرحله که تحت عنوان گره خوردن یا فقل کردن نامیده می شود کاملا ً نرمال و طبیعی است و علت آن تورم ناحیه ای از آلت تناسلی دام نر به نام bulbus glandis است که مانع خارج شدن آن از فرج می گردد .
در خلال فقل کردن ، سگ نر می تواند به اطراف چرخش نماید ؛ به نحوی که سگ نر و ماده پشت به پشت یکدیگر قرارمی گیرند . در زمان قفل کردن نباید سگ نر و ماده را از یکدیگر جدا نمود ، زیرا باعث صدمه دیدگی یک یا هر دو سگ از ناحیه تناسلی خواهد شد . با اتمام جفتگیری ، سگ ماده را از سایرسگهای نر دور نگه دارید . زیرا ممکن است با آنها نیز جفتگیری نموده و توله های متفاوتی را آبستن گردد . عدم توجه به این امر می تواند باعث تولد توله های دو رگ و مخلوط گردد .